غدیر - عاشورا - انتظار
عقیدتی - سیاسی (اسلامی) به وبلاگ خودتان خوش امدیدغدیر - عاشورا - انتظار
عقیدتی - سیاسی (اسلامی) به وبلاگ خودتان خوش امدید
تازه هاى پایگاه الشیعه: اهل بیت (ع) / سیره: زندگینامه امام موسى کاظم (ع) اهل بیت (ع) / سیره: زندگینامه امام مهدى (عج) کتابسرا / مقالات: مقالات جدید در مورد بعثت و مهدویت خاورشناسى / رویدادها: 12 عنوان جدید
گروه فارسى پایگاه الشیعه
آیه های ظهور شعری از محمد حسین انصاری نژاد
به خاک پای اوکه آمدنی است «عج»
با نگاهی به جشن شالوها،قد کشیده است با وضو دریا!
این مزامیر سبز داوود است،آری انگار صبح موعود است
می سرایدبه گوش شالوها،آیه های ظهوراودریا
ساحل آشفته ی هیاهوها،ناگهان سجده ی پرستوها
باسرانگشت موج می بارد،بغض-صدقرن-درگلودریا!
ناگهان موج های سرگردان،روی احساس صخره ها خوردند
شروه خوان مثل چشم جاشوها،شد تب آلود جستجو دریا
جاده آکنده ازنفس هایش،گل فروش است درتماشایش
ناشکیبانه چشم می دوزد،برافق های پیش رودریا
روبه فانوس های دریایی،باز،ساحل نشین شبگردی است
شانه هایش شقایق زخمی،چشم هایش...خودت بگو دریا!
دردلش آسمان ترک خورده است،یا سماع هزار ققنوس است؟!
سر به پیشانی تو می کوبد،مثل آیینه روبرو دریا
می سپارم دلم به آهنگش،محو گیسوی آسمان رنگش
می تراود «دعای عهد» انگار،می سراید به های وهودریا
بردلم چنگ می زندمرداب،وا نشد یک دریچه برمهتاب
تابه پابوس چشم اوآیم،گنبدآبی تو کو دریا؟!
خیمه اش کی «جزیره ی خضرا»ست؟این نفس های اوست اینجاهاست!
این نسیم بهارآدینه،می وزدازکدام سودریا؟!
می کند استغاثه هرشب ماه: کاشکی خال گونه اش بودم
کاش سربازکوچکش باشم، دردلش مانده آرزو دریا!
برسرش ابر سوره ی کوثر، روی دوشش ردای پیغمبر
عجل الله! ای غزل بس کن،می توان ریخت درسبو دریا؟!
تاریخ سرودن4/6/86.برازجان
رسم انتظار
بسم الله الرحمن الرحیم
رسم انتظار
گزیده هائی از :
وَظیِفَهُ الاَنام فی زَمَنِ غَیِبَهُ الاِمام علیه السلام .
تالیف حجه الاسلام والمسلمین سیدنا الحاج میرزا محمد تقی الموسوی الاصفهانی
***
حضرت امام حسن عسکری علیه السلام خطلب به فرزندعزیزش امام مهدی عج :
" اِعلم اَنَّ قلوب اَهلِ الطاعه وَالاِخلاص نزعَ اِلیکَ مِثل الطیرِ اِلی اوکارها "
فرزندم – مهدی – بدان که دلهای مردم با خلوص و طاعت پیشه ، بسان پرنده ای که بسوی آشیانه پر می کشد ، بیتابانه و مشتاقانه ، راهی کوی تو اند .
مرودشت نیمه شعبان 1428 - شهریور 1386 جلیل محمودی
صفحه 1
باسمه تعالی
عزیزم خانه چشمم سرایت
میان هر دو چشمم جای پایت
از آن ترسم که وقتی وانهی پای
نشیند خار مژگانم به پایت
برای هر مسلمان بویژه شیعهء منتظر پرداختن به بمسائلی پیرامون حضرت امام عصر عج همه اش زیبا و دلپذیر است ، دل را آرامش می دهد عقل را خشنود و روح طوفانی را آرام می نماید .
برای یک شیعه منتظر ، که چشمانش به راه او است و و اعلام آمادگی برای ظهورش می کند و سرود فراق سر می دهد واز درگاه خداوند طلب می کند :
خدایا به من توفیق یاری ولیت را عنایت کن .
پروردگارا آنچه را که از دینت محو شده در دولت حضرتش تجدید ساز و آنچه از احکام و سنّت تو را اهل نفاق و بدعت تغییر و تبدیل داده اند همه را اصلاح فرما ، تا آنکه دین تو به وجود او ، و به دست سلطنت او ، از نو به مقام خود باز گردد تا از روی یقین بدون بدعت و کجروی مورد عمل قرار گیرد.(دعای حضرت امام زمان (ع) مفاتیح الجنان )
- اَلْلهُمَّ وَ اَحْیِ بِوَلِیِّکَ الْقُرآنَ وَ اَرِنا نُوْرَهُ سَرْمَداً لا لَیِلَ فیِهِ .
خدایا کتاب قرآن را بوجود ولی خودت زنده ساز و نور جمالش را به ما بنما ، آن نوری که سرمدی است و هرگز ظلمت گرد او نگردد.
اَلّلهُمَّ اِنا نَسْئَلُکَ اَنْ تَاذَنْ لِوَلیِّکَ فی اِظْهارِ عَدْلِکَ فی عِبادِکَ .
خدایا ما از تو مسئلت داریم اینکه به ولیّت اجازه فرمائی تا عدل واقعی تو را بین بندگانت جاری سازد .
وَ اقْصِمْ بِهِ رُؤس الضَّلالَه وَ ذلِّل بِهِ الجبّارینَ والکافِرینَ وَ دبِّرْ بِهِ المُنافقِینَ و الناکَثِینَ وَ جمِیعِ المُخالِفِینَ وَ الْمُلْحِدِینَ فی مَشارِقِ الاَرضِ وَ مَغارِبِها ، بَرِّها وَ بَحْرِها وَ سَهْلِها وَ جَبَلِها حَتّی لا تَدَعَ مِنْهُمْ دَیّاراً ولا تُبْهی لَهُمْ آثاراً .
به دست توانای مهدی (عج) پُشتِ سران گمراهی را در هم شکن و با نیروی لایزال الهی ستمگران و کافران را ذلیل ساز و آنچه بی دین و منافق و مخالف و پیمان شکن است
صفحه 2
در هرکجا ، چه در دریا ها، چه در صحراها ، چه در کوه و چه در دشت همه را در مشرق و مغرب سراسر زمین نابود ساز ، تا آنکه دیگر دیاری از آن نابکاران و اثری از آن پنهان کنندگان حق (کافران ) باقی نگذاری .
و راستی که مشاهده ء جهان با آن شکوهش و با آن سلطنت الهی امام معصومش ، با اجرای تمام حدود و احکام معطلهء قرآن ، بهشتی است برین که هر شیعه منتظری را در آرزوی دیدنش به تلاش و تکاپو وامیدارد و اشک شوقش را جاری می سازد و در آرزوی آن روز نغمه می سراید که :
مَتی نَرِدُ مَناهِلِکَ الْرَّویَّةَ فَنَرْوی .
مَتی ننْتَفِعُ مِنْ عَذْبِ ماءِکَ فَقَدة طالَ الصَّدی .
مَتی نُغادِیکَ وَ نُراوِحُکَ فَنُقِّرَ عَیْنا .
مَتی تَرانا وَ نَرئکَ وَ قَدْ نَشَرْتَ لَواءَ النَّصْرِ تُری
اَتَرانا نَحُفُّ بِکَ وَ اَنْتَ تَاُمُّ الْمَلاء …
مولای من !
کی شود که بر جویبار خوشگوار عدالتت در آئیم و سیراب شویم ؟
کی شود که از چشمه ء آب زلال ظهور تو بهره مند گردیم ، چون عطش ما بسیار طولانی شد ؟
کی شود که ما هر صبح و شام را با تو سپری کنیم و چشم ما بجمالت روشن گردد ؟
کی شود که تو ما را و ما تو را ببینیم ( و به دیدار مولای خود سر افراز شویم) در حالیکه پرچم نصرت و پیروزی را در عالم بر افراشته ای ؟
آیا خواهیم دید که ما به گرد وجودت حلقه زده و تو با قدرت تمام همه را رهبری کنی و دشمنانت را کیفر خواری و عقاب بچشانی و سرکشان و منکران خدا را نابود گردانی و ریشه ء متکبران عالم و ستمکاران جهان را از بیخ و بن بر کنی و ما از ته جان فریاد برآوریم که :
الْحَمْدُ لِلّهِ رَبِّ العالم
بهره مندى از امام غائب
l امام مهدی عج : اما وجه الانتفاع بى فى غیبتى فکالانتفاع بالشمس اذا غیبتها من الابصار السحاب )الاحتجاج، ج 2، ص 602)
و اما نحوه بهره گیرى از من در دوران غیبتم، همچون بهره گیرى از خورشیدى است که ابرها آن را از دیدگان پنهان داشته باشند.
صفحه 3
در این ایام خجسته جشنهای نیمه شعبان زاد روز حضرت امام مهدی عج مناسب دیدم که گزیدهائی از وظیفه منتظران نسبت به امام عصر عج در عصر غیبت ، از کتاب ذیل با اندکی تصرف و تلخیص با حفط امانتداری ، برای شیفتگان و منتظران ان امام عزیز به عنوان رسم انتظار گرد آوری نمایم تا به مقتضای اینکه هرمسلمانی باید بقدر قوه خود در راه یاد گیری و شناسدن معارف دین کوشش نماید، ادای تکلیف نمایم چرا که در این زمان ، دشمنان دین خدا با حیله و نیرنگ با هجوم تبلیغات سعی در گمراه نمودن نا آگاهان از مسائل اسلامی را دارند امید آنکه مورد قبول حق قرار گیرد .
مرودشت جلیل محمودی شهریور 1386
گزیده هائی از :
وَظیِفَهُ الاَنام فی زَمَنِ غَیِبَهُ الاِمام عله السلام .
تالیف آیت الله میرزا محمد تقی موسوی اصفهانی .
اول – غمگین بودن بجهت مفارقت آنجناب و مظلومیت آنحضرت ، در کافی از حضرت امام صادق علیه اسلام منقول است که فرمود : کسیکه مهموم باشد برای ما و غمناک باشد بجهت مظلومیت ما نفس کشیدن او ثواب تسبیح دارد .
دوم – منتظر فرج و ظهور آنحضرت بودن .
در کمال الدین از حضرت امام محمد تقی علیه اسلام منقول است که فرمود :
قائم ما آن مهدی است که واجب است در زمان غایب بودن او انتظار اورا داشتن و او سومین اولاد من است .... (اکمال الدین و اتمام النعمه ، جلد 2 ص 377)
از حضرت امیر المومنین علیه السلام مرویست که : افضل عبادتها انتظار الفرج است .(تحف العقول ص 201)
ودر حدیثی دیگر از حصرت امام صادق علیه السلام منقول است که :
هر مومنی که بمیرد در حالیکه منتظر ظهور آنجناب باشد مثل آنست که در خیمه حضرت قائم علیه السلام بوده باشد .( بحار ج 52 ص 125) .
سوم – گریه کردن در دوری آنحضرت .
از حضرت امام صادق منقول است که فرمود : بخدا قسم غایب می شود امام شما زمانی از روزگار و آزموده می شوند ، تا اینکه گفته می شود مرد یا هلاک شد و به کدام وادی رفت و
صفحه 3
در این ایام خجسته جشنهای نیمه شعبان زاد روز حضرت امام مهدی عج مناسب دیدم که گزیدهائی از وظیفه منتظران نسبت به امام عصر عج در عصر غیبت ، از کتاب ذیل با اندکی تصرف و تلخیص با حفط امانتداری ، برای شیفتگان و منتظران ان امام عزیز به عنوان رسم انتظار گرد آوری نمایم تا به مقتضای اینکه هرمسلمانی باید بقدر قوه خود در راه یاد گیری و شناسدن معارف دین کوشش نماید، ادای تکلیف نمایم چرا که در این زمان ، دشمنان دین خدا با حیله و نیرنگ با هجوم تبلیغات سعی در گمراه نمودن نا آگاهان از مسائل اسلامی را دارند امید آنکه مورد قبول حق قرار گیرد .
مرودشت جلیل محمودی شهریور 1386
گزیده هائی از :
وَظیِفَهُ الاَنام فی زَمَنِ غَیِبَهُ الاِمام عله السلام .
تالیف آیت الله میرزا محمد تقی موسوی اصفهانی .
اول – غمگین بودن بجهت مفارقت آنجناب و مظلومیت آنحضرت ، در کافی از حضرت امام صادق علیه اسلام منقول است که فرمود : کسیکه مهموم باشد برای ما و غمناک باشد بجهت مظلومیت ما نفس کشیدن او ثواب تسبیح دارد .
دوم – منتظر فرج و ظهور آنحضرت بودن .
در کمال الدین از حضرت امام محمد تقی علیه اسلام منقول است که فرمود :
قائم ما آن مهدی است که واجب است در زمان غایب بودن او انتظار اورا داشتن و او سومین اولاد من است .... (اکمال الدین و اتمام النعمه ، جلد 2 ص 377)
از حضرت امیر المومنین علیه السلام مرویست که : افضل عبادتها انتظار الفرج است .(تحف العقول ص 201)
ودر حدیثی دیگر از حصرت امام صادق علیه السلام منقول است که :
هر مومنی که بمیرد در حالیکه منتظر ظهور آنجناب باشد مثل آنست که در خیمه حضرت قائم علیه السلام بوده باشد .( بحار ج 52 ص 125) .
سوم – گریه کردن در دوری آنحضرت .
از حضرت امام صادق منقول است که فرمود : بخدا قسم غایب می شود امام شما زمانی از روزگار و آزموده می شوند ، تا اینکه گفته می شود مرد یا هلاک شد و به کدام وادی رفت و
صفحه4
هر آینه گریان می شود بر او چشمهای مومنان ( اکمال الدین و اتمام النعمه ج 2 ص 347) .
چهارم - آنکه : تسلیم و انقیاد داشته باشد برای امر امام و عجله نکند – یعنی چون و چرا در امر ظهور آنجناب نکند و آنچه از جانب آنحضرت می رسد صحیح و مطابقت حکمت بداند.
پنجم – آنکه : به مال خود آنحضرت را صله کنند – یعنی هدیه نمایند .
در کافی از امام صادق علیه السلام مرویست که فرمود :
هیچ چیز محبوبتر نیست نزد خدا از صرف نمودن مال برای امام زمان ، وبدرستیکه خداوند در عوض یک درهم که مومن از مال خود بمصرف امام برساند ، به اندازه کوه احد در بهشت باو عطا می فرماید ، آنگاه فرمود : من ذالذی یقرض الله قرضا حسنا فیضاعفه اضعافاٌ کثیره – یعنی کیست آنکس که بخدا قرض الحسنه بدهد تا خداوند چندان برابر باو عوض دهد – فرمود بخدا فسم این آیه در صله کردن به مال نازل شده است (اصول کافی ج یک ص 537 ) .ودر این زمان که آنجناب غائب هستند ، مومن آن مالی را که میخواهد هدیه و صله برای آنجناب کند در مصرفی برساند که میداند رضای امام را در آن است ، مثل آنکه به صالحین از دوستان آنحضرت دهد به این قصد.
در بحار از کامل الزیاره منقول است که : حضرت امام موسی علیه السلام فرمودند : هرکس نتواند به زیارت ما بیاید باید زیارت کند صالحین از دوستان ما را تا ثواب زیارت ما برایش نوشته شود ، و هرکس نتواند صله نماید ما را باید صله کند نیکان از دوستان ما را تا ثواب صله نمودن برایش نوشته شود .( کامل الزیارات ص 319) .
ششم – صدقه دادن به قصد سلامتی امام مهدی عج .
هفتم – شناختن صفات امام مهدی عج و عزم بر یاری آنجناب در هر حال . و در فراغش ندبه و زاری کردن .
هشتم – طلب معرفت امام مهدی عج را از جناب اقدس الهی نمودن با این دعا که در کافی و کمال الدین و غیره از حضرت امام صادق علیه اسلام روایت شده اللهم عرفنی نفسک فانک ان لم تعرفنی نفسک لم اعرف نبیک ، اللهم عرفنی رسولک فانک لم تعرفنی رسولک لم اعرف حجتک ، اللهم عرفنی حجتک فانک ان لم تعرفنی حجتک ضللت عن دینی .
فحه 5
نهم – مداومت به این دعا نمودن که در کمال الدین از امام صادق علیه السلام روایت شده : یا الله یا رحمن یا رحیم یا مقلب القلوب ثبت قلبی علی دینک .
دهم - اگر بتواند قربانی کند به نیابت امام مهدی عج ، گوسفند قربانی نماید .
یازدهم – اسم اصلی آنحضرت را که اسم حضرت رسول صلی الله علیه و آله است نگوید بلکه حضرت امام زمنان را با لقب یاد کند مثل قائم ، منتظر ، حجت ، مهدی و امام غائب و... ودر روایات متععد فرموده اند که : بردن نام آنحضرت در زمان غیبت حرام است .
دوازدهم – بر خواستن به جهت احترام نام آن بزرگوار خصوصا با اسم قائم .
سیزدهم – مهیا کردن اسلحهء جنگ هرچند که بتواند به قصد جهاد با دشمنان در رکاب آنجناب ،
در بحار از غیبت نعمانی منقول است که حضرت امام صادق علیه السلام فرمودند : باید مهیا نماید هریک از شما یرای ظهور حضرت قائم آلت حربی اگر چه یک تیر باشد ، امید است همینکه این نیت را داشته باشد حقتعالی اورا از اصحاب و یاران امام زمان قرار دهد .
چهاردهم – در مهمات و مشکلات به حضرت امام مهدی عج متوسل شود و عریضه توسل بیندازد . چنانچه در مجلد 22 بحار منقول است .
پانزدهم – در دعا کردن ، خدا را بحق حضرت امام مهدی عج قسم دهد و آن جناب را شفیع گرداند .
شانزدهم - آنکه : بر دین قویم ثابت باشد و دنبال صداها و مزخرفاتی که از هر گوشه باند می شود نرود زیرا که تا خروج سفیانی و صیحه آسمانی بلند نشود ظهور امام علیه السلام واقع نمی شود در اخبار وارد شده است که :
ساکن باشید مادامیکه آسمان ساکت است از نداء به اسم صاحب الامر علیه السلام و زمین ساکت است از فروبردن لشکر سفیانی .( بحار ج 52 ص 189) .
صفحه 6
هفدهم – با مردمان ( نا اهلان ) روزگار زیاد از حد معاشرت و رفت و آمد ننماید .
از امام محمد باقر علیه السلام مروی است که فرمود :
" می آید بر مردم زمانی که امام آنها غایب می شود ، خوشابحال آنها که ثابت باشند بر امر ما در آن زمان کمتر چیزی که برای آنها است از ثواب این است که خداوند آنها را ندا می فرماید که ای بندگان من و کنیزان من ایمان آورید به سرِ من و تصدیق نمائید حجت غائب مرا ، بشارت باد شما را به نیکوئی ثواب ، از شما قبول می کنم اعمال خوب را و عفو می کنم از اعمال بد شما ، می آمرزم گناهان شما را ، و ببرکات شما باران می بارم بربندگانم و دفع بلاء از آنها می کنم ، اگر شما نبودید بر آنها عذاب می فرستادم "
هجدهم – صلوات فرستادن بر آنحضرت به نحوی که در کتب دعا ذکر شده است .
نوزدهم – ذکر نمودن فضائل و کمالات امام مهدی عج . زیرا که آنجناب ولی نعمت و واسطه در جمیع نعمتهای خدا است که بما می رسد . یک نوع از شکر نعمت ولی نعمت و واسطه نعمت ، گفتن فضائل و کمالات و احسان اوست .
بیستم – اظهار شوق نمودن به زیارت جمال مبارک امام مهدی عج از روی واقع و حقیقت ، چنانچه حضرت امیر المومنین علیه السلام اشاره بسینه خود می کردند و آه می کشیدند و اظهار شوق بلقای امام دوازدهم (امام مهدی) عج می کردند .
بیست ویکم – مردم را به سوی معرفت به امام مهدی عج و شناخت بیشتر و خدمت کردن به آنحضرت دعوت نمودن .
در کافی از سلیمان بن خالد مروی است که به حضرت امام صادق علیه السلام عرض کردم مرا اهل بیتی است که سخن مرا می شنوند آیا دعوت کنم آنها را بسوی این امر ؟ فرمودند : بلی خداوند در قرآنش " یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنفُسَکُمْ وَأَهْلِیکُمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ {التحریم/6} .
.یعنی ای مومنین نگاهدارید خودتان و کسان خودتان را از آتشی که گیرنده آن مردمند و سنگها .
صفحه 7
بیست و دوم – صبر کردن بر سختی ها و اذیت اعداء و سرزنش دشمنان دین در زمان غیبت امام مهدی عج .
از حضرت سید الشداء علیه السلام مرویست که فرمود : " هر مومنی که صبر کند در زمان غایب بودن امام دوازدهم بر اذیت و تکذیب دشمنان بمنزله کسی است که جهاد کرده باشد با کفار در خدمت حضرت رسول الله صلی الله علیه و آله .(اکمال الدین و اتمام النعمه ج 1 291) .
بیست و سوم – هدیه نمودن اعمال صالحه خود مانند قرائت قرآن و غیره از برای امام مهدی عج .
بیست و چهارم – زیارت نمودن امام مهدی عج و این اختصاص به امام زمان ندارد بلکه نسبت به جمیع ائمه علیهم السلام وارد شده است .
بیست و پنجم – دعا کردن برای سلامتی وجود مبارک امام مهدی عج و طلب فتح و پیروزی و ظهور آنحضرت را از خداوند نمودن و برای این عمل فوائد و ثمرات بسیاراست از اخبار ائمه اطهار در کتاب ابواب الجنات فی آداب الجمعات که فارسی است و کتاب مکیال المکارم فی فوائد الدعا للقائم علیه السلام که عربی است ذکر نموده ام و در توقیع شریف مروی در احتجاج از آنحضرت روایت شده که :
" بسیار دعا کنید به تعجیل فرج من زیرا که گشایش و فرج شما به آن است. (اکمال الدین واتمام النعمه ) .
بیست و ششم - آنکه علما علم خود را ظاهر کنند و به کسانی که جاهل و نا آگاهند طریق جواب مخالفین را بیاموزند که حیران و گمراه نشوند و اگر حیرانند از حیرانی نجات یابند و این مطلب در این زمان بسیار مهم و بر علما لازم است .
در تفسیر حضرت امام حسن عسکری علیه السلام مذکور است که حضرت امام محمد تقی علیه السلام فرمودند : " عالمی که پرستاری کند یتیمان آل محمد صلی الله علیه و آله را آن کسانیکه از امام خود دور افتاده اند ، یعنی امام آنها غایب شده از نظر آنها و حیران مانده اند ودر دست شیاطین اسیر شده اند و به دست دشمنان ما گرفتار شده اند پس آنها را از حیرت نجات دهد و وسوسه های شیاطین را دور کند و دشمنان آنها را بدلیل و برهانی که از آئمه آنها رسیده است ذلیل و مغلوب نمایند .
صفحه 8
فضیلت این نوع از علما بر عابد ها بیشتر است از فضیلت آسمان و عرش و کرسی و حجابها بر زمین و مثل فضیلت ماه شب چهارده است بر کوچکترین ستاره ها ی آسمان ."
ونیز از حضرت امام علی النقی علیه السلام روایت است که فرمودند :
" اگر نباشد به برکت علمائی که در زمان غائب بودن حضرت قائم عجل الله تعالی فرجه مردم را به سوی آنحضرت دعوت می کنند ، و به دلیلهای محکم رفع شبهات ملحدین را می نمایند و عوام ضعیف را از دام شیطان و دشمنان دین نجات می دهند ، هر آینه تمام مردم گمراه شوند و از دین بر می گردند لیکن این نوع از علما نگاه می دارند دلهای ضعفای شیعیان را چنانکه صاحب کشتی سکان کشتی را نگاه می دارد ، و این طائفه از علما از هرکسی افضل و بهترند نزد خداوند جل شانه ."
در اصول کافی از معاویه ابن عمار منقول است که : بحضرت صادق علیه السلام عرض کردم : شخصی است روایت احادیث شما می کند و در میان مردم حدیث شما را منتشر می کند و دلهای شیعیان شما را بسبب آن محکم می کند ، او بهتر است یا عابدی که عبادت می کند و روایت حدیث نمی کند ؟ فرمود : " آنکسی که روایت حدیث ما می کند و دلهای شیعیان ما را بآن محکم می کند بهتر است ازهزار عابد.( کافی ج 1ص33 )
از حصرت رسول الله صلی الله علیه و آله مروی است که فرمودند : " هرگاه ظاهر شد بدعتها در میان امت پس باید آشکار کند عالم علم خود را و اگر نکند بر اوست لعنت خدا جل شانه .(کافی ج1ص 54)
ایضاٌ در بحار از آنحضرت صلی الله علیه و آله روایت شده است که بحضرت امیر علیه السلام فرمودند : " یا علی اگر یک نفر را حقتعالی به علم تو هدایت کند بهتر است برای تو از تمام آنچه ّآفتاب بر او می تابد – یعنی از تمام عالم دنیا .
پس به مقتضای احادیث مذکوره و غیر آنها باید هر مسلمانی عالمی و عاملی بقدر قوه خود اظهار علم خود نماید خصوصا در این زمان که بدعتها ظاهر شده است.
بیست و هفتم – آنکه هرمسلمانی مراقبت و اهتمام در ادای حقوق امام زمان عج بقدر قوه و توان خود بکند ودر خدمتگزاری به آنجناب کوتاهی نکند .
روایتی است که از حضرت امام صادق علیه السلام پرسیدند آیا حضرت امام قائم علیه السلام متولد شده ؟ فرمودند : " هنوز متولد نشده ، بعد فرمودند : اگر من در زمان او
صفحه 9
علیه السلام متولد شده ؟ فرمودند : " هنوز متولد نشده ، بعد فرمودند : اگر من در زمان او می بودم تا زنده بودم اورا خدمت می کردم ."(بحار ج 51ص148) .
مولف (آیت الله میرزا محمد تقی اصفهانی ) گوید : ای مومن ملاحظه کن حضرت امام صادق علیه السلام با آن جلالت قدر چه می فرماید ، تو خدمت به امام زمان عج خدمت نمی کنی اقلاٌ شب و روز قلب (مقدس ) اورا محزون و غمگین نکن ، باری چو عسل نمی دهی نیش مزن ".
بیست و هشتم – هرشخص ( معتقد به امام زمان عج ) هر وقت می خواهد دعا کند اول دعا به جهت آنجناب بکند و ظهور آنحضرت را از حقتعالی سوال نماید بعد دعا بجهت خود بکند ، این مطلب از ملاحظه و تامل در دعای روز عرفه از صحیفه سجادیه واضح می شود ، علاوه بر اینکه مقتضای کمال محبت و مراقبت در ادای حقوق آنحضرت همین است ، و از بعضی احادیث خاصه هم استفاده می شود ، علاوه بر اینکه زیاده بر هشتاد فائده عظیمه از فوائد دنیویه و اخرویه حاصل می شود برای شخص بسبب دعا نمودن به آنحضرت و طلب فرج و ظهور آنجناب را از حقتعالی نمودن .
معلوم است که شخص عاقل مقدم می دارد تحصیل آن فوائد کثیره را بر دعای بخودش که نمی داند مستجاب است یا نه ، بلکه همین مقدم داشتن دعای بجهت آن حضرت را بر دعای در حق خود شخص وسیله ء استجابت دعا های بعد که برای خود می کند میشود ان شاءالله تعالی ، و همچنین است صلوات فرستادن پیش از دعا چنانچه در حدیث وارد شده است .
بیست و نهم – آنکه شخص معتقد به امام زمان اظهار محبت و دوستی ّبه آنحضرت بنماید بجهت حدیثی که در غایت المرام جلد 1ص 42 از حضرت رسول صلی الله علیه و آله مروی است که فرمود : " در شب معراج خطاب از جانب حضرت حق جل جلاله به من رسید که آیا می خواهی اوصیای خودت را ببینی ؟ گفتم : بلی ، خطاب شد نظر کن مقابل روی خود ، چون نگاه کردم اشباح دوازده وصی خود را دیدم و حجت قائم مثل ستاره درخشان میان آنها می درخشید ، پس عرض کردم : خدایا اینها کیستند ؟ خطاب شد : اینها امامهای برحقند و اینکه میان آنها درخشان است قائم است که حلال مرا حلال می کند و حرام مرا حرام می کند ( یعنی همه احکام دین را ظاهر می کند که در زمان ظهور او بر طبق آنها عمل شود و تقیه نمی کند . مولف ) و انتقام می کشدذ از
صفحه 10
که در زمان ظهور او بر طبق آنها عمل شود و تقیه نمی کند . مولف ) و انتقام می کشدذ از دشمنان من ، ای محمد صلی الله علیه و آله اورا دوست بدار زیرا که من او را دوست می دارم هرکسی که اورا دوست دارد .".
مولف گوید : که امر نمودن بدوستی با آنحضرت بخصوص با وجود آنکه دوست داشتن جمیع ائمه علیهم السلام واجب است ، دلیل است بر اینکه در محبت به آنحضرت خصوصیتی است علاوه که موجب امر حقتعالی شد به آن ودر وجود مبارک آنجناب هم خصایصی هست که مقتضی تخصیص بذکر شد .
سی ام – بیاران آنحضرت دعا نماید همچنانکه در دعای یونس ابن عبدالرحمن آمده است( برای اطلاع بیشتر به جزءاول اصل کتاب مراجعه فرمایند ) .
سی ویکم – نفرین بدشمنان آنجناب کردن چنانچه در اخبار متععده ودر دعای مروی از خود حضرت وارد شده است (احتجاج ج 2 ص 316) .
سی و دوم - از خداوند عالم جل شانه مسئلت نمایند که ما را از یاران آنحضرت قرار دهد ، چنانچه در دعای عهد و غیره وارد شده است .
سی و سوم – آنکه در دعا کردن به آنجناب صداها را بلند کند خصوصا در مجالس و محافل زیرا که علاوه بر آنکه تعظیم شعائر الله است ، از بعض عبارات دعای ندبه که مروی از حضرت صادق علیه السلام است استحباب و رجحان آن ظاهر می شود .
سی و چهارم –صلوات فرستادن بر انصارو یاران امام مهدی عج .
سی و پنجم – بنیابت امام مهدی عج طواف کعبه نمودن و همچنین نایب گرفتن که به نیابت آنحضرت طواف کعبه کند .
سی و ششم – حج نمودن به نیابت از حضرت .
سی و هفتم – نائب فرستادن تا به نیابت حضرت حج نماید .
سی و هشتم – آنکه همه روزه یا هر وقت ممکن شود تازه کند عهد و بیعت با آنحضرت را ، بدانکه معنی بیعت چنانچه اهل لغت گفته اند : عهد کردن و قرارداد نمودن است و مقصود از بیعت و عهد با آنحضرت این است که اقرار کند مومن به زبان و ملتزم شود به قلب که اطاعت نماید آنجناب را و هر وقت ظهور فرماید او را یاری کند و این مطلب حاصل می شود به آنکه دعای عهد را بخواند .
صفحه 11
سی و نهم – بعضی از فقهاء – مانند محدث عاملی رحمه الله در وسائل فرموده اند که مستحب است به نیابت امام زمان علیه السلام زیارت نمودن قبور ائمه اطهار علیهم السلام .
چهلم – از مفضل روایت شده گفت : شنیدم حضرت امام صادق علیه السلام فرمود : " برای حضرت صاحب الامر علیه السلام دو غائب شدن اتفاق می افتد که باز گشت می کند در یکی از این دو – یعنی غیبت اولی – بسوی اهل خود و در غیبت دومش آنقدر طول می کشد که گفته می شود : مرد و در کدام وادی رفت .مفضل گوید : من گفتم چه کنم در زمانی که آنحضرت غائب یاشد و طول کشد غیبتش ؟ فرمود : اگر کسی در آن زمان ادعا کرد که منم صاحب الامر از او بپرسید و بخواهید چیزهائی را که هیچ کس غیر امام نمی تواند جواب گوید .(کافی ج 1 ص 340 ) .
مولف گوید : " یعنی مطالبی را که علم مردم به آن نمی رسد از او بخواهند مثل خبر دادن از طفلی که در رحم مادر است چه چیز است و کی متولد می شود ؟ و از خیالی که در قلب خود نموده اید از آنچه ذخیره و پنهان کرده اید که جز خدا کسی نمی داند و تکلم با حیوانات و جمادات و شهادت دادن بر حقیت و صدق او مانند اینها که مکرر از ائمه طاهرین علیهم السلام بظهور رسیده است و در کتب مفصله مذکور است .
چهل و یکم – آنکه اگر کسی در زمان غائب بودن امام زمان عج به غیبت کبری ادعا نمود نایب بودن از جانب آنجناب را به نیابت خاصه او را تکذیب کنند و دروغگویش دانند چنانچه در توقیع شریف مروی در کمال الدین شیخ صدوق و احتجاج طبرسی مذکور است .
چهل و دوم - آنکه وقتی برای ظهور امام زمان معین نکنند و اگر کسی وقت معینی برای ظهور آن جناب بگوید اورا تکذیب کنند و دروغ گویش دانند .در حدیثی صحیح از حضرت امام صادق علیه السلام مرویست که به محمد بن مسلم فرمودند : " هرکس وقت معین کند برای شما نترسید اورا تکذیب کنید ، زیرا ما برای هیچکس تعیین وقت نمی کنیم .(الغیبه شیخ طوسی ص 262).
ودر حدیثی دیگر از فضیل منقول است که گفت : به حضرت امام محمد باقر علیه السلام عرض کردم ک آیا برای این امر (ظهور صاحب الامر ) وقت معینی هست ؟ حضرت سه
شصفحه 12
حضرت سه دفعه فرمودند که : " دروغ میگویند کسانی که وقت برای آن معین می کنند " .(الغیبه شیخ طوسی ص 262) .
ودر کما ل الدین واتمام النعمه از حضرت امام رضا علیه السلام روایت شده که فرمود : " خبر داد مرا پدرم از پدرانش که به رسول خدا صلی الله علیه و آله گفته شد چه وقت ظاهر می شود قائم از ذریه شما ؟ فرمود : مثل او مثل قیامت است که هیچکس از وقت آن حبر ندارد جز خداوند عالم جل شانه که آنرا بوقتی که باید ظاهر می گرداند ."
چهل و سوم - تقیه کردن از دشمنان است معنی تقی که واجب است این است که شخص مومن در جائی که در اظهار حق کردن برای او خوف و ضرر عقلائی بجان یا مال یا آبروی او هست خود را نگاه دارد واظهار حق نکند بلکه اگر ناچار شد بجهت حفظ جان یا مال یا آبروی خود به موافقت کردن با مخالفان به زبان با آنها موافقت کندلاکن قلب مخالف زبان او باشد ،در کمال الدین از حضرت امام رضا علیه السلام مروی است که فرمود :" هرکس پرهیزگاری از معاصی ندارد دین ندارد و هرکس تقیه نمی کند ایمان ندارد ، و بدرستیکه بهترین شما ها نزد خداوند جل شانه آنکسی است که بیشتر تقیه می کند ، پرسیدند : یابن رسول الله تا چه زمان باید تقیه کرد ؟ فرمودند : تا روز وقت معلوم و آن روز خروج حضرت قائم علیه السلام است پس هرکس ترک نماید تقیه را پیش از خروج حضرت قائم ما علیه السلام او از ما نیست ."
در خصال شیخ صدوق رحمه الله بسند صحیح از حضرت امام محمد باقر علیه السلام روایت کرده که حضرت امیر المومنین علیه السلام فرمودند : " قوام دین به چهار نفر است – یعنی برپای بودن احکام دین اسلام موقوف است بر بودن این چهار طائفه : اول : عالمی که اظهار علم خود را برای نادان ها بکند و مطابق علم خود رفتار نماید.
دوم : دولتمندهائی که بخل نکنند و از زیادی مال خود به محتاجان عنایت کنند .
سوم : فقرائی که آخرت خود را به دنیا نفروشند . چهارم نادانهائی که از پرسیدن احکام و مسائل دین عارشان نشود و هر چه را نمیدانند از اهل علم بپرسند و یاد بگیرند ، پس هر زمانی که علما علم خود را آشکار و ظاهر نکنند و دولتمندان بخل نمایند و فقیران آخرت خود را بدنیا بفروشند و نادانها از پرسیدن احکام دین عارشان آید و به دنبال فهمیدن احکام دینشان نروند دنیا بر می گردد و واژگون می شود
صفحه 13
پس فریب ندهد شما ها را بسیاری و جمعیت مسجد ها و مردمی که در آن رفت و آمد می کنند .عرض کردند : یا امیر المومنین چگونه با مردم آن زمکان باید معاشرت کرد ؟ فرمود : در ظاهر با مخالفان همراهی کنید و در باطن با آنها مخالف باشید ، آنگاه فرمودند : هرکسی دچار کار خودش هست و با هرکسی که اورا دوست دارد محشور می شود ودر هر حال منتظر فرج و گشایش از جانب خداوند عزوجل باشید ."
اخبار در این باب بسیار است .
چهل و چهارم – توبه کردن حقیقی است از گناهان ، اگر چه توبه در هرزمان برگناه کاران واجب است ولکن اهتمام بان در این زمان از این جهت است که یکی از اسباب غائب بودن حضرت صاحب الامر عجل الله تعالی فرجه و طول غیبت آنجناب گناهان عظیمه کثیره ماها است که سبب منع و حبس آنحضرت شده از ظاهر شدن چنانچه در در توقیع شریف حضرت صاحب عج در احتجاج مروی که میفرماید :
((حبس نمیکند ما را از شیعیان مگر آنچه یما میرسد از اعمال زشت ناپسند آنها .
و معنی توبه پشیمان شدن از گناهان گذشته و عزم بر ترک آن است در زمان بعد
چهل و پنجم - در روضه کافی ص234 از حضرت صادق علیه السلام روایت شده که فرمودند :
(( هر کس از شما ها طلب میکند لقای حضرت قائم علیه السلام را باید از حق تعالی
مُتظِران دل خسته و دلسوختگان شیدای مولا را ، برای فرارسیدن ایام وصال ، راز و نیاز ها و سوز و گداز ها است ، چرا که ششمین پیشوای معصوم حضرت امام صادق علیه السلام برخاک می نشیند و مانند پدر فرزند از دست رفته ای ، بی قرار ، اشک ریزان چنین می فرماید :
سَیِّدی غَیْبَتُکَ نَفَتْ رُقادی وَ ضَیَّقَتْ عَلَیَّ مِهادی وَابْتَزَّ تْ مِنّی راحَةُ فُوادی .
آقای من ، پنهانی تو خوابم را ربوده و آرامگاه شب را بر من تنگ نموده و آرامش قلبم را از من گرفته است .
( کمال الدین ص 352 ).
صفحه14
مسئلت نماید که با عافیت او را باین فیض برساند زیرا که حق تعالی فرستاد حضرت
ر سول صلی الله علیه و آله را برای رحمت و میفرستد حضرت قائم علیه السلام را برای نقمت ))
مولف گوید : یعنی از خداوند طلب کنید که آنجنابرا با ایمان و عافیت از ضلالتهای اخر الزمان ملاقات نمائید تا مورد انتقام آن جناب نشوید.
جهل ششم – آنکه مومن ، مردم را دوست آن حضرت گرداند ، با بیان نمودن احسانهای آنجناب نسبت بانها و برکات و خیرات و جود او برای ایشان و محبت آنجناب بایشان و مانند اینها ،وسعی نماید در بجا آوردن اعمالی که سبب محبت و دوستی آن بزرگوار با او گردد.
چهل و هفتم – آنکه بسبب طول کشیدن زمان غیبت آنحضزت قلب تو قساوت پیدا نکند ، یعنی دل سخت نشوی بلکه دلت نرم باشد در یاد آنحضرت خداوند عالم جل شانه در قران مجید سوره حدید آیه 16 فرموده که ترجمه ظاهر آیه شریفه این است : آیا وقت آن نرسیده است که دلهای مومنین در برابر ذکر خدا و آنچه از حق نازل شده است خاشع گردد ؟ و مانند کسانی نباشند که قبلاٌ به آنها کتاب آسمانی داده شد ، سپس زمانی طولانی بر آنها گذشت و قلبهای آنها قساوت پیدا کرد و بسیاری از آنها گناه کارند – یعنی از طاعت خداوند جل شانه بیرون رفتند و کافر شدند - .
در تفسیر برهان از حضرت امام صادق علیه السلام روایت شده که فرمودند : این آیه شریفه – ایه 16 سوره حدید- در خصوص کسانی که در زمان غیبت امام زمان حضرت حجت بن الحسن عج می باشد ، وبعداز آن درآیه 17 فرموده : " بدانید خداوند زمین را بعد از مرگ آن زنده می کند ما آیات خود را برای شما بیان کردیم شاید اندیشه کنید .واز حضرت امام باقر علیه السلام روایت شده که فرمود : " مراد از مردن زمین کافر شدن اهل آنست ، و مراد از زنده کردن زمین احیاء آن است یه ظهور حضرت قائم علیه السلام که زمین را به عدل خود زنده می کند ، و اهل آن را زنده می گرداند بعد از آنکه مرده باشند ."(تفسیر البرهان ج 4 ص 291) .
و در کمال الدین بسند صحیح روایت شده که حضرت امیرالمومنین علیه السلام فرمودند که ؟ " از برای قائم ما غائب شدنی است که زمان آن طولانی و در از میشود
صفحه 15
، گویا میبینم شیعیان را که در زمان غائب بودن او از هر طرفی میروند مانند چهار پایانی که بطلب علف و چراگاه میروند و او را مییابد ، ،بدانید که هرکس از انها بر دین خود ثابت بماند و قلب او بجهت طول زمان غیبت امامش سخت نشود و قساوت پیدا نکند ، پس اینچنین شخض با من خواهد بود در درجه و مقام من در روز قیامت )) (اکمال الدین و تمام النعمه ج 1 ص 353 )
مولف گوید : ای مومنان و منتظران امام زمان دلتان خوش و چشمتان روشن باشد با این مژده و بشارت عظمی و سعی نمائید در اینکه دلتان نرم باشد و قلب شما قساوت پیدا نکند در زمان غائب بودن امام زمان علیه السلام ، اگر بگوئید که نرم بودن دل و سخت شدن آن از اختیار ما بیرون است ،عرض میکنیم . راست میگوئید ولکب مقدمات با اختیار شما است. یعنی میتوانید کاری بکنید که دلها نرم شود و میتوانید کاری بکنید که دلها سختشود پس از قساوت قلب و سختی دل میترسید آنچه باعث قساوت است ترک نمائید و آنچه باعث نرمی و رقبت قلب است مواظبت بان کنید ،چنانچه در مجمع البیان در تفسیر آیه مذکوره فرموده که :
(( دلها آنها سخت شد بسبب معصیتها آنها )) ( تفسیر مجمع البیان ج5 ص 238 )
و از امام محمد باقر علیع السلام مروی است که :
(( حقتعالی عقوبت نفرموده کسی را برای گناه او بچیزیکه بدتر از قساوت قلب باشد))
چهل وهشتم – اتفاق نمودن بر یاری امام زمان علیه السلام باین معنی که دلهای مومنین با هم متفق باشد و هم عهد شوند در یاری آنحضرت و وفای بعهدی که با آنجناب می نماید .در توقیعی که از ناحیه مقدسه برای شیخ مفید رحمه الله تعالی آمده ودر اختجاج طبرسی نقل شده امام زمان می فرماید : " اگر شیعیان ما با هم یکدل و متفق می شدند در وفاء به عهدی که بر آنها هست هر آینه ظهور من عقب نمی افتاد و زودتر به سعادت زیارت جمال من فائز می شدند ."
چهل و نهم – اهتمام نمودن در اداء کردن حقوق مالیه که بر ذمه آنها تعلق می کیرد از قبیل زکوه و خمس و سهم امام علیه السلام و این مطلب هرچند در تمام زمانها واجب است لکن در زمان غائب بودن امام عج اثر مخصوصی دارد که اهتمام به آن شده و سفارش و امر به آن فرموده ، در همان توقیع شریف مفرمایند : " ما با تو عهد می کنیم
صفحه 16
" ما با تو عهد می کنیم که هرکدام از اخوان دینی تو از خداوندجل شانه بترسد و آن حقوق مالیه که بر ذمه ء اوست از مالش بیرون کند و به مستحقش برساند ایمن و محفوظ میماند از فتنه های گمراه کننده و امتحانهایی که عارض می شود ، و هرکدام که بخل کنند و اداء نکنند آنچه را که حق تعالی امر فرموده که بدهند و بمال عاریتی که به ایشان داده صله ننمایند کسانی را که امر فرموده بصله نمودن آنها ، پس به این سبب زیانکار در دنیا و آخرت است ." .(احتجاج طبرسی ج 2 ص 325 ) .
پنجاهم – مرابطه است ، بدانکه مرابطه دو قسم است : اول : آنستکه فقها ء در کتاب جهاد گفته اند و مقصود از آن اینستکه شخص در یکی از سرحدات (مرز کشور اسلامی ) یعنی جاهائیکه نزدیک بلاد کفار است ، بماند و اسب خود را نگهدارد از برای آنکه اگر کفار بر مسلمانان هجوم کنند یا قصد بلاد مسلمین کنند آنها را خبردار نماید و اگر دفاع لازم شد ، دفع شر کفار را از مسلمانان بکند ، این عمل در زمان حضور امام علیه السلام و زمان غیبت او هر دو مستحب موکد است .
قسم دوم مرابطه آنست که شخص مومن اسب و سلاح خود را مهیا نماید و نگاه دارد برای اینکه امام علیه السلام ظهور فرماید و او آنحضرت را یاری کند و این قسم مرابطه زمان معینی ندارد مکان معینی هم ندارد .
پنجاه و یکم – اهتمام نمودن در تحصیل صفات حمیده و اخلاق پسندیده و بجا آوردن طاعات و عبادات شرعیه و اجتناب از معاصی و گناهانیکه در شرع نهی شده است زیرا که مراعات این امور در زمان غیبت سخت تر از زمان ظهور است به ملاحظه زیادتی فتنه ها و بسیاری ملحدین که در صدد گمراهی مومنین می باشند در حدیث نبوی وارده شده است که فرمود : " یا علی قومی که از همه کس یقین آنها عظیم تر و نیکو تر است آن کسانی هستتند که در آخرالزمان پیدا می شوند که پیامبر را ندیده اند و امام آنها از نظرشان غائب است با این وجود این ، ایمان می آورند به احادیث ما که در کتابها نوشته شده ."( اکمال الدین و اتمام النعمه ج 1 ص 288) .
پنجاه و دوم – در روزهای جمعه و عید غدیر و عید فطر و عید قربان دعای ندبه را که متعلق به امام زمان عج است با حالت خوش و توجه بخوانند .
پنجاه و سوم – آنکه در روزهای جمعه که متعلق به امام زمان عج است خود را مهمان
صفحه 17
مهمان آنجناب بداند و آنحضرت را با این زیارت که در مفاتیح آمده " السلام علیک یا حجت الله فی ارضه ، السلام علیک یا عین الله فی خلقه السلام علیک نور الله الذی به یهتدون و یفرج به عن المومنین . ..... تا پایان زیارت .
طرح چند سوال و پاسخ آن :
- حضرت صاحب الامر از کجا ظهور می کند ؟
خروج آنحضرت برای جهاداز شهر مکه و خانه خدا که همه مردم از آن اطلاع پیدا می کنند .
- مقارن ظهور حضرت امام زمان عج چه اتفاقاتی می افتد ؟
مقارن ظهور آن عزیز منادی از طرف آسمان ندا می کند به اسم آنحضرت و پدر بزرگوارش و اجدادش تا حضرت سیدالسهدا بطوریکه تمام مردم جهان می شنوند و می فهمند ، هر طایفه ای به زبان خودشان ، در موقع ندای آسمانی هرکس هم خواب باشد بیدار می شود و هرکس ایستاده باشد می نشیند و هرکسی نشسته باشد بر خیزد از هیبت آن صدا و آن ندای جبرائیل علیه السلام است .
نشانی دیگر اینکه همیشه قطعه ابری سفید بالای سر مبارک امام زمان عج سایه می اندازد و از میان ابر صدائی شنیده می شود که : " این است مهدی خلیفه الله پس اورا تبعیت کنید " (این روایت را علمای سنی هم روایت کرده اند ).
یاران مهدى را باید در میان سلاح بردوشان و کفنپوشان و جانبرکفان و مبارزان و سنگرنشینان و خدمتگزاران به اینانقلاب، و تقویتکنندگان سپاه دین، و حرمتگزاران به خون و خانواده شهیدان یافت.
نه در ساکتان و بىتفاوتان! و نه در رفاهزدگان و عافیتطلبان.
یا مهدى! کدام «حضور»، چون «غیبتِ» تو، زمان و تاریخ را آکنده است؟!...
حاضرترین حاضران، به گرد پاى «حضور غایبانه»ات نمىرسند.
اى معنىِ حضور در غیبت! اى مفهومِ غیبتِ حاضر، اى مجمعِ غیب و شهود!
کدام نماز شب است که بى یاد تو بر پاست؟
کدام اشک شوق و سوز دل است که نشان از تو ندارد؟
کدام وصیّتنامه شهید است که خالى از اسم عزیز توست؟
مگر مىشود دعاى کمیل و توسّلى بىیاد تو سر شود؟
او «وارث» است، وارث دین محمّد و خطسرخ شهادت.
او «قائم» است، ایستاده و استوار و پا برجا، تا جهانى را به قیام حقطلبانه وا دارد.
او «بقیةاللّه» است، یادگارى از خط امامان و ذخیرهاى از سوى خدا.
او «منصور» است، یارى خدا و نصرت مؤمنین را پشتسر دارد و بر جباران پیروز خواهد شد.
او «ثائر» است، انقلابى، برانگیخته و برانگیزنده. او «منتقم» است، خونخواه حادثه کربلا و انتقام گیرنده خون شهیدان و خون سیدالشهدا.
او «صاحبالزّمان» و «صاحبالامر» است، او «ولىعصر» است. زمین و زمان، امر و فرمان در اختیار اوست. «حجتاللّه» است و «خلفصالح». مهدى امّت است. هدایت یافتهاى هدایتگر، راه یافتهاى راهنما.
هم هادى است، هم مهدى، راهشناسى خبیر و راهبانى مطمئن و راهنمایى دلسوز.
سلام بر مهدى، انتظار سبز دورانها، آرمان مجسّم عدالتخواهان، چلچراغ روشن شبستان تاریخ، روشنگر زمین و زمان، مردِ برگزیده اعصار، ذخیره جاویدان الهى و نوید بخش صبح در شب انتظار نیمه شعبان.( نقل از : محدثی ، جواد ، قطعات )
صفحه آخر
خجسته میلاد عدالت گستر جهانی
ولادت حضرت مهدى صاحب الزمان ( ع ) در شب جمعه ، نیمه شعبان سال 255 یا 256 هجرى بوده است .
پس از اینکه دو قرن و اندى از هجرت پیامبر ( ص ) گذشت ، و امامت به امام دهم
حضرت هادى ( ع ) و امام یازدهم حضرت عسکرى ( ع ) رسید ، کم کم در بین فرمانروایان و دستگاه حکومت جبار ، نگرانى‌هایى پدید آمد . علت آن اخبار و احادیثى بود که در آنها نقل شده بود : از امام حسن عسکرى ( ع ) فرزندى تولد خواهد یافت که تخت و کاخ جباران و ستمگران را واژگون خواهد کرد و عدل و داد را جانشین ظلم و ستم ستمگران خواهد نمود . در احادیثى که بخصوص از پیغمبر ( ص ) رسیده بود ، این مطلب زیاد گفته شده و به گوش زمامداران رسیده بود .
در این زمان یعنى هنگام تولد حضرت مهدى ( ع ) ، معتصم عباسى ، هشتمین خلیفه عباسى ، که حکومتش از سال 218 هجرى آغاز شد ، سامرا ، شهر نوساخته را مرکز حکومت عباسى قرار داد .
این اندیشه - که ظهور مصلحى پایه‌هاى حکومت ستمکاران را متزلزل مى‌نماید و باید از تولد نوزادان جلوگیرى کرد ، و حتى مادران بیگناه را کشت ، و یا قابله‌هایى را
پنهانى به خانه‌ها فرستاد تا از زنان باردار خبر دهند - در تاریخ نظایرى دارد . در
زمان حضرت ابراهیم ( ع ) نمرود چنین کرد . در زمان حضرت موسى ( ع ) فرعون نیز به همین روش عمل نمود . ولى خدا نخواست . همواره ستمگران مى‌خواهند مشعل حق را خاموش کنند ، غافل از آنکه ، خداوند نور خود را تمام و کامل مى‌کند ، اگر چه کافران و ستمگران نخواهند .
ودر پایان ((ای غایب از نظر بخدا می سپارمت ))اللهم عجل لولیک الفرج والنصر
نیمه شعبان فجرامید مستضعفان مبارک باد
صلی الله علیک یا بقیه الله
بار دیگر میلاد تو ای قامت رسای امامت و ای امیر سریر ولایت ، ای رهبر شایسته حاکمیت جهانی اسلام ، ای عدالت گستر جهانی در هاله ای از شوق وعشق و اشک فراق و نیاز فرا رسید .
باردیگر میلاد خجسته ات در غربت شبهای طولانی انتظار ، سپیده صبح بهاران را به ارمغان می آورد. میلادت را به عروس شایستهِ حضرت فاطمه ، زهرای مرضیه سلام الله علیها ، حضرت نرجس خاتون سلام الله علیها و به محضر حضرت امام حسن عسکری علیه السلام و به همه عزیزان مشتاقان ظهور و حضورت در دولت جهانیت تبریک و تهنیت عرض می نمایم .
به همین مناسبت نظر مشتاقان را به نوشته دانشمند فرزانه و محقق ارزشمند تحت عنوان مهدی در منابع اهل سنت جلب می نمایم اللهم عجل لولیک الفرج والنصر .
مهدى (ع) درمنابع اهل سنت
.......، مهدویت و اعتقاد به وجود مهدى - عجل الله عالى فرجه - و ظهور او، اختصاص به مذهب تشیّع ندارد، بلکه محدثان بزرگ اهل سنت نیز احادیث مربوط به آن حضرت از از طریق گروه بسیارى از صحابه و تابعین در کتابهاى خویش نقل کردهاند، به طوریکه گذشته از کتب شیعه، کتب و آثار دیگر مذهب اسلامى (حنفى، شافعى، مالکى و حنبلى) نیز از روایات نبوى که درباره مهدى و ظهور او رسیده، سرشار است.
بر اساس پژوهش برخى از محققان بزرگ، محدثان اهل سنت احادیث مربوط به حضرت مهدى را از 33 نفر از صحابه پیامبر اسلام در کتب خود نقل کردهاند (102)؛ تعداد 106 نفر از مشاهیر علماى بزرگ اهل سنت، اخبار ظهور امام غایب را در کتابهاى خود آوردهاند (103)؛ و 32 نفر از آنان مستقلاً درباره حضرت مهدى کتاب نوشتهاند. (104)
«مسند احمد حنبل»(متوفاى 241 هجرى) و «صحیح بخارى» (متوفاى 256 هجرى) از جمله کتب مشهور اهل سنت است که قبل از تولد امام قائم - عجل الله تعالى فرجه - نوشته شده و احادیث مربوط به آن حضرت در آنها نقل شده است. (105)
از جمله احادیثى که «احمد حنبل» نقل کرده این حدیث است: پیامبر اسلام (ص) فرمود: «اگر از عمر جهان جز یک روز باقى نماند، خداوند حتماً در آن روز شخصى از ما - خاندان - را بر مىانگیزدو او جهان را پر از عدل و داد مى‌کند همچنانکه پر از ظلم شده باشد. (106)
احادیث نبوى پیرامون حضرت مهدى - عجل الله تعالى فرجه - و صفات و علائم ایشان در کتابها و منابع قدیم اهل سنت به قدرى زیاد است که دانشمندان علم حدیث و حافظان بزرگ سنّى، احادیث مربوطبه مهدى را «متواتر» دانستهاند. (107)
بر اساس یک بررسى اجمالى، تعداد 17 نفر از دانشمندان بزرگ اهل سنت، به «متواتر» بودن احادیث مهدى در کتابهاى خود، تصریح کردهاند (108). علامه «شوکانى» در خصوص اثبات تواتر این روایات، کتابى به نام «التوضیح فى تواتر ما جأ فى المنتظر والدّجال و المسبح» تألیف کرده است. (109)
بى مناسبت نیست در اینجا، به عنوان نمونه، سخنان چند تن از مشاهیر علماى سنّى را در این زمینه از نظر خوانندگان محترم بگذارانیم:
1 - «شوکانى» در کتاب یاد شده، پس از نقل احادیث مربوط به حضرت مهدى مىگوید: همه احادیثى که آوردیم، به حدّ تواتر مىرسد، چنانکه بر مطلّعان پوشیده نیست. بنابر این با توجه به همه احادیثى که نقل کردیم، مسلّم شد که احادیث منقول درباره مهدى منتظر، متواتر است... آنچه گفته شد براى کسانیکه ذرهاى ایمان و اندکى انصاف دارند، کافى به نظر مىرسد!(110)
2 - حافظ (111) ابو عبد الله گنجى شافعى (متوفاى 658 ه'. ق) در کتاب «البیان فى أخبار صاحب الزمان» (باب 11) مىگوید:
«احدیث پیامبر اکرم (ص) درباره مهدى، به دلیل راویان بسیارى که دارد، به حدّ تواتر رسیده است». (112)
3 - حافظ مشهور «ابن حجر عسقلانى شافعى» (متوفاى 852 ه'. ق) در کتاب «فتح البارى99 که در شرح «صحیح بخارى» نوشته است، مىگوید:
«احادیث متواترى وجود دارد حاکى از اینکه: مهدى، از این امّت است و عیسى - علیه السلام - از آسمان فرود آمده و پشت سر وى نماز خواهد گزارد». (113)
4 - «مؤمن شبلنجى» مىنویسد:
«اخبار متواترى از پیامبر رسیده که نشان مىدهد مهدى از خاندان اوست و او زمین را پر از عدل و داد مى‌کند» (114).
5 - «شیخ محمد صبّان» مىنویسد:
«اخبار متواترى از پیامبر نقل شده مبنى بر اینکه مهدى (سرانجام) قیام مى‌کند و اینکه او از خاندان پیامبر است و زمین را پر از عدل و داد خواهد کرد...» (115).
6 - شیخ منصور على ناصف، از علماى بزرگ و معاصر «الأزهر» و مؤلف کتاب «التاج الجامع للأُصول» (116)، مىنویسد:
در میان دانشمندان گذشته و امروز مشهور است که در آخر الزمان به حتم و یقیم مردى از اهل بیت پیامبر که نام او مهدى است، ظهور خواهد کرد. او بر همه کشورهاى اسلامى تسلّط خواهد یافت. مسلمانان، همه پیرو او خواهند شد، او در میان آنان به عدالت رفتار مى‌کند، و دین را قوّ مىبخشد. آنگاه دجّال پیدا مىشود. عیساى مسیح از آسمان فرود مىآید و دجّال را مىکشد، یا با مهدى در کشتن دجّال همکارى مى‌کند.
سخنان و احادیث پیامبر را درباره مهدى، جماعتى از نیکان اصحاب پیامبر روایت کردهاند. محدّثان بزرگى مانند: ابو داود، ترمذى، ابن ماجه، طبرانى، ابو یعلى، بزّاز، امام احمد حنبل و حاکم نیشابورى آن احادیث را در کتابهاى خود نقل کردهاند. (117)
ابن ابى الحدید یکى از متتبعترین علماى اهل سنت، در این زمنیه مىنویسد:
«تمامى فرق اسلامى، اتفاق نظر دارند که عمر دنیا و تکلیف (بشر به اجرا احکام الهى)، پایان نمىپذیرد مگر پس از ظهور مهدى» (118).
بیانیه رابطة العالم الاسلامى
این بخش را با نقل بیانیّه رسمى «رابطة العالم الاسلامى»»، که از بزگرتین مراکز و هابیّت بوده و مقرّ ان در مکه است، به عنوان یک سند زنده بر اعتقاد عموم مسلمانان به موضوع مهدویّت به پایام مىبریم. یکى از جهات اهمیّت این بیانیه این است که نشان مىدهد: تندروترین گروهها در ضدیت با شیعه - یعنى وهابیان - نیز این موضوع را پذیرفتهاند، نه تنها پذیرفتهاند بلکه به طور جدّى از آن دفاع مىکنند و آن را از عقاید قطعى و مسلّم اسلامى مىشمارند و انى، به خاطر کثرت دلائل و اسناد این موضوع است. به علاوه این مرکز، به عنوان یک مرکز جهانى و روابط بین ملل اسلامى فعالیّت مى‌کند.
در هر صورت در سال 1976 م شخصى به نام «ابو محمد» از کشور «کنیا» سؤالى درباره ظهور مهدى منتظر از «رابطة العالم الاسلامى»» کرده است. دبیر کل این مرکز در پاسخى که براى او فرستاده، ضمن یاد آورى این نکته که «ابن تیمیه» (مؤسس مذهب و هابیّت) نیز احادیث مربوط به مهدى را پذیرفته، متن رساله کوتاهى را که پنج تن از علماى معروف کنونى حجاز در این زمینه تهیه کردهاند، براى او ارسال داشته است. در این رسال پس از ذکر نام حضرت مهدى و محل ظهور او یعنى مکّه چنین آمده است:
به هنگام ظهور فساد در جهان و انتشار کفر و ستم، خداوند به وسیله او (مهدى) جهان را پر از عدل و داد مى‌کند، همان گونه که از ظلم و ستم پر شده است.
او آخرین خلفاى راشدین دوازده گانه است که پیامبر در کتب صحاح از آنها خبر داده است. احادیث مربوط به مهدى را بسیارى از صحابه پیامبر نقل کردهاند. از آن جمله:
عثمان بن عفان، على بن أبى طالب، طلحة بن عبید الله، عبد الرحمان بن عوف، عبدالله بن عباس، عمار بن یاسر، عبد الله بن مسعود، ابو سعید خُدرى، ثوبان، قرة بن ایاس مزنى، عبدالله بن حارث، ابو هریره، حذیفة بن یمان، جابر بن عبد الله، ابو امامه، جابر بن ماجد، عبد الله بن عمر، انس بن مالک، عمران بن حصین وام سلمه. سپس اضافه مى‌کند:
هم احادیث یاد شده در بالا که از پیامبر نقل شده و هم گواهى صحابه که در اینا در حکم حدیث است، در بسیارى از کتب معروف اسلامى و متون اصلى حدیث پیامبر (ص) اعم از سنن و معاجم و مسانید آمده است. از جمله:
سنن: .بى داود، ترمذى، ابن ماجه، ابن عمر الدانى ؛ مسانید: احمد، أبى یَعلى، بزّاز؛ صحیح حاکم؛ معاجم: طبرانى و رویانى و دار قُطنى و ابو نُعَیم د کتاب «اخبار المهدى» و خطیب بغدادى در «تاریخ بغداد» و ابن عساکر در «تاریخ دمشق» و غیر اینها.
بعد اضافه مى‌کند:
بعضى از دانشمندان اسلامى کتبخاصى در این زمینه تألیف کردهاند. از جمله:
ابو نعمى: کتاب «اخبار المهدى»»، ابن حجر هیتمى: «القول المختصر فى علامات المهدى المنتظَر»، شوکانى: «التوضیح فى تواتر ماجأ فى المنتظر و الدجّال و المسیح»، ادریس عراقى مغربى: «المهدى»»، ابو العباس بن عبد المؤمن مغربى: «الوهم المکنون فى الردّ على ابن خلدون».
آخرین کسى که در این زمینه بحث مشروحى نگاشته رئیس دانشگاه اسلامى مدینه است که در چندین شماره مجله دانشگاه مزبور بحث کرده است. (119)
عدّهاى از بزرگان و دانشمندان اسلام، از قدیم و جدید، در نوشتههاى خود تصریح کردهاند که احادیث رسیده در زمینه مهدى در حدّ «تواتر» است (و به هیچ وجه قابل انکار نیست). از جمله:
سخاوى در کتاب «فتح المغیث»، محمد بن احمد سفاوینى در کتاب «شرح العقیدة»، ابو الحسن ابرى در «مناقب الشافعى»»، ابن تیمیه در فتاوایش، سیوطى در «الحاوى»، ادریس عراقى مغربى در کتابى که پیرامون «مهدى» تألیف کرده، شوکانى در کتاب «التوضیح فى تواتر ما جأ فى المنتظَر...»، محمد بن جعفر کتانیدر کتاب «نظم المتناثر فى الحدیث المتواتر» و ابو العباس بن عبد المومن در کتاب «الوهم المکنون...».
در پایان بیانیه مىنویسد:
تنها ابن خلدون است که خواسته احادیث مربوط به مهدى را با حدیث بى اساس و مجعولى به این مضمون که «مهدى جز عیسى نیست» مورد ایراد قرار دهد. ولى پیشوایان و دانشمندان بزرگ اسلام، گفتار او را رد کردهاند، بخصوص «ابن عبد المؤمن» که در ردّ گفتار او کتاب ویژهاى نوشته است که از سى سال قبل در شرق و غرب انتشار یافته است.
حافظان احادیث و محدثان نیز تصریح کردهاند که احادیث مهدى مشتمل بر احادیث «صحیح» و «حسن» است و مجموع آن قطعاً «متواتر» و صحیح مىباشد.
بنابر این، اعتقاد به ظهور مهدى (بر هر مسلمانى) واجب بوده و جز عقاید اهل سنت و جماعت است و جز افراد نادان و بى خبر یا بدعتگذار، آن را انکار نمىکنند.
مدیر اداره مجمع فقهى اسلامى: محمد منتصر کنانى
اینها ترجمه قسمتهاى حساس این رساله است که از نظر خوانندگان محترم گذشت. (120)
پدر مهدى کیست؟
در اینجا تذکر این موضوع لازنم است که در بعضى از منابع اهل سنت، پدر حضرت مهدى «عبد الله» معرفى شده است. (121) در حالى که در منابع شیعه و سنّى اخبار فراوانى وجود دارد که مىرساند نام پدر آن حضرت «حسن» - علیه السلام - است. سر چشمه این اختلاف آن است که در بعضى از روایات اهل سنّت پیرامون ویژگیهاى آن حضرت، این جمله از پیامبر اسلام نقل شده است: «... یواطئ اسمه اسمى و اسم أبیه اسم أبى....». (122) یعنى، اسم او (مهدى) اسم من، و اسم پدرش، اسم پدر من است.
قرائنى در دست است که نشان مىدهد جمله اخیر یعنى «اسم پدرش اسم پدر من است» عمداً یا اشتباهاً از طرف راوى به کلام پیامبر افزوده شده است و در گفتار آن حضرت فقط جمله: «اسم او اسم من است» وجود داشته است. حافظ گنجى شافعى در این باره مىگوید:
«ترمذى» (123) این حدیث را نقل کدره ولى جمله اخیر در آن نیست. (124) نیز «احمد بن حنبل»، که داراى قدرت ضبط و دقت بوده این حدیث را در چند جا از «مسند» خود نقل کرده ولى جمله اخیر در آنها نیست. (125)
«گنجى» اضافه مى‌کند: در اکثر روایاتى که حافظان حدیث و محدثان مورد وثوق اهل سنت در این باره نقل کردهاند، جمله اخیر نیست. فقط در حدیثى که شخصى به نام «زائدة» از «عاصم» نقل کرده، این جمله به چشم مىخورد. و چون «زائده» چیزهایى از خود به حدیث اضافه مىکرده است، نقل او اعتبارى ندارد.
گواه این معنا، این است که راوى این حدیث، شخصى به نام «عاصم» است و حافظ ابو نعیم در کتاب «مناقب المهدى»»، سى و یک نفر از راویان این حدیث را نام برده که همگى آن را از «عاصم» شنیدهاند، و در هیچ کدام جمله اخیر نیست. و فقط در نقل «زائده» این جمله به چشم مىخورد که طبعاً در مقابل آن همه روایات، فاقد اعتبار است. (126)
ابن خلدون (127) و احادیث مهدى
چنانکه ملاحظه شد، اکثریت قریب به اتفاق دانشمندان اهل سنّت، احادیث مربوط به حضرت مهدى را صحیح و مورد قبول مىدانند. اما تنى چند، آنها را رد نموده یا مورد تشکیک قرار دادهاند که از آن جمله «ابن خلدون» است. وى مىگوید:
در میان تمام مسلمانان در طول قرون و اعصار مشهور بوده و هست که در آخر الزمان حتماً مردى از خاندان پیامبر ظهور مى‌کند و دین را تأیید و عدل و داد را آشکار مىسازد، مسلمانان از او پیروى مىکنند، وى بر تمام کشورهاى اسلامى تسلّط پیدا مى‌کند، این شخص مهدى نامیده مىوشد و ظهور دجال و حوادث بعدى که از مقدمات مسلّم قیامت است، به دنبال قیام او خواهد بود، عیسى فرود مىآید و دجّال را مىکشد یا در قتل دجّال او را یارى م کند و عیسى پشت سر او نماز مىخواند...
گروهى از پیشوایان حدیث، مانند: ترمذى، ابو داود، بزّاز، ابن ماجه، حاکم، طبرانى، ابو یَعلى احادیث مربوط به مهدى را در کتابهاى خود به نقل از گروهى از صحابه مانند: على، ابن عباس، عبد الله بن عمر، طلحه، عبد الله بن مسعود، ابو هریره، أنس، ابو سعید خُدرى، أُمّ حبیبه، أُمّ سلمه، ثوبان، قرّة بن اًیاس، على هلالى، عبد الله بن حارث، آوردهاند.
ولى چه بسا منکران این احادیث، در سند آنها مناقشه کنند در میان دانشمندان اهل حدیث معروف است که «جَرح» بر «تعدیل» (128) مقدّم است. بنابراین اگر ما، در بعضى از راویان این احادیث نقطه ظعفى از قبیل: غفلت، کم حافظگى، ضعف یا انحراف عقیده یافتیم، اصل حدیث از درجه اعتبار ساقط مىشود... (129)
وى آنگاه به نقل تعدادى از این احادیث و بررسى وضع راویان آنها پرداخته و برخى از آنها را غیر موثق اعلام نموده و اضافه مى‌کند:
این است مجموع احادیثى که پیشوایان حدیث درباره مهدى و قیام او در آخر الزمان نقل کردهاند و چنانکه ملاحظه کردید، همه آنها جز مقدار بسیار کمى مخدوش است. (130)
این بود خلاصه و فشرده نظریه ابن خلدون درباره احادیث مربوط به مهدى منتظر - عجل الله تعالى فرجه -.
دانشمندان صاحبنظر و متخصصان علم حدیث اعم از شیعه وسنى، سخنان وى را با دلائل روشن رد کرده و آن را بى پایه دانستهاند. (131) ولى ما، در اینجا به عنوان نمونه خلاصه سخنان «شیخ عبد المحسن عباد»، استاد و رئیس دانشگاه مدینه را نقل مىکنیم:
وى در کنفرانسى زیر عنوان «عقیدة أهل السنّة والأثر فى المهدى المنتظَر»، در ردّ نظریه ابن خلدون چنین مىگوید:
الف - اگر ابراز شک و تردید در مورد احادیث مهدى از طرف شخصى حدیث شناس بود، یک لغزش به شمار مىرفت،
چه رسد به مورّخانى که اهل تخصّص در علم حدیث نیستند. چه خوب گفته است «شیخ احمد شاکر»:
ابن خلدون چیزى را دنبال کرده است که به آن آگاهى ندارد و وارد میدانى شده است که مرد آن نیست. او در فصلى که در مقدمه خود به مهدى اختصاص داده، پریشان گویى عجیبى کرده و مرتکب اشتباهات روشنى شده است. اصولاً او متوجه نشده است که مقصود محدثان از این جمله که: «جرح بر تعدیل مقدّم است» چیست؟!
ب - وى در آغاز فضل مربوط به مهدى اعتراف کرده است که:
در میان مسلمانان در طول قرون و اعصار مشهور بوده و هست که در آخر الزمان حتماً مردى از خاندان پیامبر ظهور مى‌کند
با اعتراف به اینکه موضوع قیام مهدى در میان تمام مسلمانان در طول قرون و اعصار امرى مشهور و مورد قبول بوده و هست، آیا صحیح نبود که او نیز این عقیده مشهور را مثل دیگران نپذیرد؟ ایا نظریه وى، با وجود اعتراف به اینکه همه مسلمانان برخلاف او عقیده دارند، نوعى کجروى و تکرروى نیست؟ آیا همه مسلمانان اشتباه کردهاند و فقط ابن خلدون درست فهیمده است؟!
اصولاً این موضوع یک اجتهادى نیست، بلکه یک موضوع نقلى و غیبى است و جایز نیست کسى آن را با هیچ دلیلى جز با کتاب خدا و سنت پیامبر(ص)اثبات کند و دلیل مزبور در اینجا نظریه مسلمانان را اثبات مى‌کند و آنان در این موضوع نقلى داراى تخصص هستند.
ج - ابن خلدون پیش از نقد و بررسى این احادیث مىگوید: «اینک ما در اینجا احادیثى را که در این باره نقل شده، ذکر مىکنیم». (132) و پس از نقل احادیث مىگوید: «این است مجموع احادیثى که پیشوایان حدیث درباره مهدى و قیام او در آخر الزمان نقل کردهاند». و در جاى دیگر مىگوید: «آنچه محدثان از روایات مهدى نقل کردهاند، ما همه را به قدر توان در اینجا آوردیم». (133)
در حالى که وى بسیارى از احادیث مهدى را ناگفته گذاشت است، چنانکه این معنا با مراجعه به کتاب «العرف الوردى فى أخبار المهدى»» تألیف «سیوطى» روشن مىگردد. همچنین او از حدیثى که با سند معتبر در کتاب «المناز المنیف» تألیف «ابن قیم» نقل شده، غفلت کرده است.
د - ابن خلدون تعدادى از این احادیث را نقل و به خاطر بعضى از راویان آنها در سند آنها اشکال مى‌کند، در حالى که راویان یاد شده، کسانى هستند که «بخارى» و «مسلم» یا حداقل یکى از آنها در صحیح خود از آنها نقل حدیث کردهاند و دانشمندان در سند آنها ایرادى نکردهاند.
ه'- ابن خلدون اعتراف مى‌کند که تعداد کمى از احادیث مربوط به مهدى جاى هیچ نقد و ایرادى از نظر سند ندارد.
بنابراین باید بگوییم: آن تعداد کم که به گفته وى مورد قبول است، براى اثبات مطلب کافى است و بقیه احادیث نیز مؤید آن تعداد خواهد بود. (134)
انتظار مهدى و مدعیان مهدویت
نگاهى به تاریخ اسلام نشان مىدهد که در طول زمان، افرادى جاه طلب و سودجو ادعاى مهدویت کردهاند، یا گروهى از مردم عوام افرادى را مهدى مىپنداشتهاند. این امر نشان مىدهد که موضوع مهدویت و اعتقاد به ظهور یک منجى غیبى، در میان مسلمانان امرى مسلّم و مورد قبول بوده است، و چون نام یا برخى از نشانههاى آن حضرت با مشخصات برخى از مدعیان یاد شده تطبیق مىکرده، آنان از این موضوع سؤ استفاده کرده و خود را مهدى قلمداد نمودهاند. یا چه بسا خود آنان ادعایى نداشتهاند لکن برخى از عوام الناس از روى نادانى یا شدّت ستم و بیدادگرى حکومتها یا عجلهاى که در ظهور مهدى داشتهاند، یا به علل دیگر، بدون آنکه در مجموع نشانههاى حضرت دقت کنند، به اشتباه، آنان را مهدى موعود تصور کردهاند.
به عنوان مثال: گروهى از مسلمانان «محمد بن حنفیه» را چون همنام و همکنیه پیامبر اسلام بوده، مهدى پنداشته و بر این باور بودهاند که او نمرده است و غایب است و بعداً ظاهر مىشود و بر دنیا مسلّط مىگردد. (135)
گروهى از فرقه اسماعیلیه معتقد بودند که اسماعیل فرزند امام صادق - علیه السلام - نمرده، بلکه مرگ او از روى مصلحت اعلام شده است و او نمىمیرد و همان «قائم» موعود است و قیام مى‌کند و بر دنیا مسلّط مىشود. (136)
«محمد» مشهور به «نفس زکیه» پسر عبد الله بن حسن» در زمان منصور دوانیقى عباسى قیام کرد و به مناسبت نامش، پدرش ادعا کرد که همان مهدى موعود است و با تکیه روى این موضوع، طرفدارانى براى او فراهم آورد. (137)
در جریان قیام نفس زکیه، «محمد بن عجلان» که از فقیهان و عابدان مدینه بود، به کمک وى برخاست. وقتى که محمد شکست خورد و کشته شد، «جعفر بن سلیمان» - حاکم مدینه - ابن عجلان را احضار کرد و به وى گفت: چرا با آن دروغگو خروج کردى؟ و آنگاه دستور داد دستش را قطع کنند.
فقیهان و اشراف مدینه که حضور داشتند از جعفر بن سلیمان، براى ابن عجلان درخواست عفو کردند و گفتند: امیر! محمد بن عجلان فقیه و عابد مدینه است و موضوع براى او مشتبه شده و خیال کرده است که محمد بن عبد الله، همان مهدى موعود است که در روایات آمده است. (138)
عین این گرفتارى براى «عبد الله بن جعفر» نیز که از دانشمندان و محدثان بزرگ مدینه بود، پیش آمد و او هم در پاسخِ بازخواست حاکم مدینه، گفت:
من به این علّت با محمد بن عبد الله همکارى کردم که یقین داشتم او همان مهدى موعود است که در روایات ما یاد شده است. تا او زنده بود هیچ شکى در این موضوع نداشتم و هنگامى که کشته شد فهمیدم که اومهدى نیست، و بعد از این دیگر فریب کسى را نخواهم خورد. (139)
منصور نیز، که نامش «عبد الله» و نام پرس «محمد» بود، بر پسر خویش لقب مهدى گذارده و ادعا مىکرد که مهدى موعود فرزند من است، نه نفس زکیه! (140)
همچنین مىبینیم که برخى از فرقهها، به مهدویت بعضى از امامان پیشین اعتقاد داشتهاند، مثلاً «ناووسیه» حضرت صادق - علیه السلام - را مهدى و امام و زنده و غایب مىپنداشتند. (141) «واقفیه» همین اعتقاد را درباره امام موسى بن جعفر - علیه السلام - داشتند. (142) و بر این باور بودند که آن حضرت نمىمیرد تا بر شرق و غرب جهان مسلّط مهدى است. (143) و بالأخره گروهى نیز پس از رحلت امام حسن عسکرى - علیه السلام - فوت آن حضرت را انکار کردند و گفتند: او زنده و غایب است و همان امام «قائم» مىباشد. (144)
اینها نمونه هایى است که نشان مىدهد موضوع مهدویت در زمان پیامبر اسلام(ص)و بعد از، موضوع مسلّمى بوده است و امت اسلام همواره در انتظار شخصى بودهاند که قیام کند و با ظلم و ستم بستیزد و پرچم حاکمیت عدل و داد را در جهان به اهتزاز در آورد.
بدیهى است که سؤ استفاده برخى بازیگران از موضوع مهدویت در بعضى از ادوار، هرگز نمىتواند مجوّزى براى انکار اصل مسئله مهدویت باشد، زیرا در طول تاریخ، حقایق بسیارى از سوى عناصر بازیگر و فرصت طلب مورد سؤ استفاده قرار گرفته است. مدعیان الوهیت، یا نبوت و سایرمقامات معنوى، در دنیا کم نبودهاند ادیان ساختگى نیز در نیا کم نبوده است. ولى انیها هزگز دلیل این نمىشود که کسى منکر اصل وجود خدا و نبوت انبیأ گردد.
علم و دانش و صنعت نیز در زمان ما مورد سؤ استفاده واقع شده و در راههاى ضد بشرى به کار مىرود، ولى آیا این باعث مىشود که ما اصل علم و صنعت را نفى کنیم؟!
سیماى حکومت مهدى در آینه قرآن
قرآن کریم در زمینه ظهور و قیام حضرت مهدى - مانند بسیارى از زمینههاى دیگر - بدون انیکه وارد جزئیات شود، به صورت کلى و اصولى بحث کرده است؛ یعین از تشکیل حکومت عدل جهانى، و پیروزى کامل و نهائى صالحان در روى زمین سخن گفته است. این گونه آیات را مفسران اسلامى، به استناد مدارک حدیثى و تفسیرى، مربوط به حضرت مهدى و ظهور و قیام او دانستهاند. ما از مجموع آیات قرآنى که دانشمندان آنها را ناظر به این موضوع دانستهاند (145). و صراحت بیشترى دراند، جهت رعایت اختصار، سه ایه را مورد بررسى قرار مىدهیم:
1 - وَلقَد کتبنا فِى الزّبُورِ مِن بَعدِ الذّکرِ أنّ الأرضَ یَرِثُها عِبادِىََ الصّالِحُونَ (146) «ما، در (کتاب) زبور پس از تورات نوشتهایم که سرانجام، زمین را بندگان صالح من به ارث خواهند برد».
در توضیح معناى این آیه یاد آورى مىکنیم که: «ذکر» در اصل به معناى هر چیزى است که مایه تذکر و یاد آورى باشد ولى در آیه یاد شده به کتاب آسمانى حضرت موسى - علیه السلام - یعنى «تورات» تفسیر گردیده است به قرینه اینکه قبل از زبور معرفى شده است.
طبق تفسیر دیگرى، «ذکر» اشاره به قرآن مجید است زیرا که در خود آیات قران این عنوان به قرآن گفته شده است: اّن هُوَ اّلاّ ذِکرٌ لِلعالَمین (تکویر / 27) بنابراین، کلمه «من بعد» به معناى «علاوه بر» بوده و معناى آیه چنین خواهد بود: ما، علاوه بر قرآن، در زبور نوشتهایم که سرانجام، زمین را بندگان صالح من به ارث خواهند برد(147).
مرحوم شیخ مفید در آغاز فصل مربوط به حضرت مهدى - عجل الله تعالى فرجه -، به این آیه و آیه بعدى که نقل مىکنیم، استناد کرده است. (148)
در تفسیر این آیه از امام باقر - علیه السلام - نقل شده است که فرمود: این بندگان صالح، همان یاران مهدى در آخر الزمانند (149).
مفسر برجسته قرآن، مرحوم «طبرسى» در تفسیر آیه مزبور پس از نقل حدیث یاد شده مىگوید:
حدیثى که شیعه و سنى از پیامبر اسلام(ص)نقل کردهاند، بر این موضوع دلالت دارد: «اگر از عمر دنیا جز یک روز باقى نماند، خداوند آن روز را آن قدر طولانى مىگرداند تا مردى صالح از خاندان مرا بر انگیزد و او جهان را پر از عدل و داد کند همان گونه که از ظلم و جور پر شده باشد». (150)
اشاره قرآن به پیشگویى حکومت بندگان شایسته خداوند در روى زمین در کتاب تورات و زبور، نشان مىدهد که این موضوع از چنان اهمیتى برخوردار است که در کتب آسمانى پیامبران پیشین یکى پس از دیگرى مطرح مىشده است.
جالب توجه این است که عین این موضوع در کتاب «مزامیر داود» که امروز جز کتب عهد قدیم (تورات) است و مجموعهاى از مناجاتها و نیایشها و اندرزهاى داود پیامبر - علیه السلام - است، به تعبیرهاى گوناگون به چشم مىخورد.از جمله در مزمور 37 مىخوانیم:
«... شریران منقطع میشوند، اما متوکلانِ به خداوند وارث زمین خواهند شد، و حال اندک است که شریر نیست مىشود که هر چند مکانش را استفسار نمایى ناپیدا خواهد بود اما متواضعان وارث زمین شده از کثرت سلامتى متلذذ خواهند شد».
همچنین در همان مزمور چنین مىخوانیم:
«... متبرکان (خداوند) وارث زمین خواهند شد، اما ملعونان وى منقطع خواهند شد». (151)
2 - وَنُریدُ أن نَمُنّ عَلَى الّذینَ استُضعِفُوا فِى الأرضِ ...(152) «وارد کردهایم که بر مستضعفان زمین نعمت بخشیم و آنان را پیشوایان و وارثان (زمین) قرار دهیم».
چنانکه در بخش «مهدى در منابع شیعه» نقل کردیم، امیر مؤمنان - علیه السلام - پس از پیشگویى بازگشت و گرایش (مردم) جهان به سوى خاندان وحى، این آیه را تلاوت فرمود. (153)
«محمد بن جعفر»، یکى از علویان، در زمان مأمون بر ضد خلافت عباسى قیام کرد. او مىگوید: روزى شرح گرفتاریها و فشارهایى را که با آنها روبرو هستیم، براى مالک بن انس نقل کردم. او گفت: صبر کن تا تأویل آیه: وَنُریدُ أن نَمُنّ عَلَى الّذین... آشکار گردد. (154)
3 - وَعَدَ اللهُ الّذینَ آمَنُوا مِنکُم وَعَمِلُوا الصّالِحاتِ لَیَستَخلِفَنّهُم فِى الأرضِ کَمَا استَخلَفَ الّذین مِن قَبلِهِم وَلَیُمَکّنَنّ لَهُم دینَهُمُ الّذِى ارتَضى لَهُم وَلیُبَدِلَنّهُم مِن بَعدِ خَوفِهِم أَمناً یَعبُدُونَنى لایُشرِکُونَ بِى شَیئاً... (155).
«خداوند به کسانى از شما که ایمان آورده و اعمال صالح انام دادهاند، وعده داده است که حتماً آنان را خلیفه روى زمین خواهد کرد، همان گونه که پیشینیان را خلافت روى زمین بخشید؛ و دین و آیینى را که خود براى آنان پسندیده استقرار خواهد بخشید و بیم و ترس آنان را به ایمنى و آرامش مبدّل خواهد ساخت (آنچنانکه) مرا مىپرستند و چیزى را براى من شریک قرار نمىدهند...».
مرحوم «طبرسى» در تفسیر این آیه مىگوید:
از خاندان پیامبر روایت شده است که این آیه درباره آل محمد (ص) نازل شده است. «عیّاشى» از حضرت على بن الحسین - علیه السلام - روایت کرده است که این آیه را خواند و فرمود: به خدا سوگند آنان شیعیان ما خاندان پیامبر هستند. خداوند این کار را در حق آنان به دست مردى از ما به انجا مىرساند و او مهدى این امت است. او همان کسى است که پیامبر(ص)درباره او فرمود:
«اگر از عمر دنیا جز یک روز باقى نماند، خداوند آن روز را آن قدر طولانى مىگرداند تا مردى از خاندان من حاکم جهان گردد. اسم او اسم من (محمد) است، او زمین را از عدل و داد پر مىسازد همان گونهکه از ظلم و جور پر شده باشد».
«طبرسى» مىافزاید: این معنا در تفسیر آیه مزبور از امام باقر - علیه السلام - و امام صادق - علیه السلام - نیز روایت شده است. (156)
فواید وجود امام در دوران غیبت
اینک که بحث ما پیرامون حضرت مهدى به اینجا رسید، مناسب است که به یکى از شایعترین پرسشها پیرامون آن حضرت پاسخ گوییم، و آن این است که: فایده وجود امام در عصر غیبت چیست؟ به تعبیر دیگر: زندگى امام در دوران غیبت یک زندگى خصوصى است نه یک زندگى اجتماعى در نقش یک پیشوا. بنابرانى وجود مقدس او چه اثر عمومى براى مردم مىتواند داشته باشد و مردم چه نوع بهرهاى مىتوانند از او ببرند؟
البته باید توجه داشته باشیم که غایب بودن امام هرگز به این معنا نیست که وجود آن حضرت به یک روح نامرئى یا امواج ناپیدا و رؤیایى و امثال اینها تبدیل شده است! بلکه وى یک زندگى طبیعى عینى و خارجى دادر، منتها با عمرى طولانى. آن حضرت در میان مردم و در دل جامعهها رفت و آمد دارد و در نقاط مختلف زندگى مى‌کند ولى به صورت ناشناس. و فرق بسیار است بین «نامرئى» و «ناشناس». (157) امام صادق - علیه السلام - مىفرمود: مردم امام خود را گم مىکنند. او در موسم حج حاضر مىشود و مردم را مىبیند ولى آنان او را نمىبینند. (158)
خورشید پنهان
در پاسخ سؤال یاد شده یاد آورى کنیم که این سؤال تازگى نداشته و تنها در عصر ما مطرح نشده است، بلکه از روایات اسلامى بر مىآید که حتى پیش از تولد حضرت مهدى - علیه السلام - نیز این سؤال مطرح بوده و هنگامى که پیامبر اسلامى و ائمه پیشین - علیهم السلام - از مهدى و غیبت طولانى آن حضرت سخن به میان مىآوردند، با چنین سؤالى روبرو مىشدند و به آن پاسخ مىگفتند. به عنوان نمونه:
1 - پیامبر اسلام در پاسخ این پرسش که آیا شیعه در زمان غیبت، از وجود قائم فایدهاى مىبرد؟ فرمود: بلى، سوگند به پروردگارى که مرا به پیامبرى بر انگیخت، در دوران غیبتش از او نفع مىبرند و از نو ولایتش بهره مىگیرند، همان گونه که از خورشید به هنگام قرار گرفتن در پشت ابرها استفاده مىکنند. (159)
2 - امام صادق - علیه السلام - فرمود: از روزى که خداوند حضرت آدم را آفریده تا روز رستاخیز، زمین هیچگاه خالى از حجت نبوده و نخواهد بود، یا حجت ظاهر و آشکار و یا غایب و پنهان، و اگر حجت خدا نباشد، خدا ستایش نمىشود.
راوى پرسید: مردم چگونه از امام غایب و پنهان استفاده مىکنند؟ حضرت فرمود: آنچنانکه از خورشید پشت ابر استفاده مىکنند. (160)
3 - خود حضرت مهدى - عجل الله تعالى فرجه - نیز روى این معنا تکیه کرده است. در توقیعى که آن حضرت در پاسخ به سؤالات «اسحاق بن یعقوب» صادر فرمود و توسط محمد بن عثمان تحویل اسحاق گردید، چنین نوشت: اما چگونگى استفاده مردم از من همچون استفاده آنهاست از خورشید، هنگامى که در پشت ابرها پنهان مىشود. (161)
در توضیح این تشبیه باید یاد آورى کنیم که: خورشید داراى دو نوع نور افشانى است:
1 - نور افشانى آشکار و مستقیم،
2 - نور افشانى غیر مستقیم.
در نور افشانى آشکار، اشغه خورشید بخوبى دیده مىشود ولى در تابش غیر مستقیم، ابرها همانند یک شیشه مات، نور مستقیم خورشید را گرفته و پخش مى‌کند. اما آثار حیات بخش خورشید در رشد و نمو موجودات و...، مخصوص زمانى نیست که نور آن مستقیماً بر پهنه حیات و طبیعت مىتابد، بلکه بسیارى از این آثار - مانند: تولید گرما، رویش و رشد گیاهان، تولید انرژى لازم براى حرکت و حیات، به بار نشستن درختان، خندیدن شکوفهها و شکفتن گلها - در زمان تابش نور مات خورشید از پشت ابرها نیز وجود دارد. اشعه معنوى وجود امام، هنگامى هم که در پشت ابرهاى غیبت پنهان است، داراى آثار گوناگونى است که با وجود متوقف شدن کلاس تعلیم و تربیت و رهبرى مستقیم، فلسفه وجودى او را آشکار مىسازد. اینک برخى از این آثار را به اختصار مورد بررسى قرار مىدهیم.
1 - جان جهان
طبق احادیث فراوانى که در موضوع امامت وارد شده، و بر اساس دلائلى است که دانشمندان ارائه کردهاند، در بینش اسلامى، امام، جان جهان است و جهان به وجود او بستگى دارد. امام قلب عالم وجود، هسته مرکزى جهان هستى و «واسطه فیض» بین عالم و آفریدگار عالم است و از این جهت حضور و غیبت او تفاوتى ندارد. و اگر او - ولو به صورت ناشناس - در جهان نباشد، جهان هستى در هم فرو مىریزد. چنانکه امام صادق - علیه السلام - فرمود: اگر زمین بدون وجود امام بماند، ساکنان خود را در کام خود فرو مىبرد. (162).
امام چهارم فرمود: در پرتو وجودئ ماست که خداوند آسمان را از فرو پاشى - جز به اذان او - نگه مىدارد. در پرتو وجو ماست که خداوند زمین را از لرزش و سلب آرامش ساکنانش، نگه مىدارد. به واسطه ماست که خداوند باران نازل مى‌کند و رحمت خود را مىگستراند و برکات و نعمتهاى زمین را بیرون مىآورد. و اگر آن کس از ما که در زمین است نبود، زمین اهل خود را فرو مىبرد. (163)
2 - پاسدارى از آیین خدا
امیر مومنان - علیه السلام - در یکى از سخنان خود در مورد لزوم وجود رهبران الهى در هر عصر و زمان مىگوید:
«خدایا چنین است، هرگز روى زمین از قیام کنندهاى با حجت و دلیل، خالى نمىماند، خواه ظاهر و آشکار باشد و خواه بیمناک و پنهان، تا دلالئ و اسناد روشن الهى از بین نرود و به فراموشى نگراید...» (164).
با گذشت زمان و آمیزش سلیقهها و افکار شخصى به مسائل مذهبى و دراز شدن دست مفسده جویان به سوى تعالیم آمسانى، اصالت پارهاى از قوانین الهى از دست مىرود و دین دستخوش تغییرات زیانبخش مىگردد.
براى آنکه اصالت آیین الهى حفظ گردد و جلوى تحریفات و تغییرها و خرافات گرفته شود، باید این رشته به وسیله یک پیشواى معصوم ادامه یابد. در هر مؤسسه مهم، «صندوق آسیب ناپذیرى» وجود دارد که اسناد مهم آن مؤسسه را در آن نگهدارى مىکنند تا از دستبرد دزدان یا خطر آتش سوزى و امثال اینها محفوظ بماند. سینه امام و روح بلندش نیز صندوق آسیبناپذیر حفظ اسناد آیین الهى است تا همه اصالتهاى نخستین و ویژگیهاى آسمانى این تعالیم را در خود نگاهدار کند. (165)
حافظ «ابن حجر عسقلانى» در شرح «صحیح بخارى» پس از نقل احادیث حاکى از نزول حضرت عیسى - علیه السام - به زمین هنگام ظهور حضرت مهدى - عجل الله تعالى فرجه - و اقتداى او به آن حضرت مىنویسد:
اینکه عیسى - علیه السلام - در آخر الزمان و نزدیک قیامت، به مرد از این امّت اقتدا مى‌کند و پشت سر او نماز مىخواند، دلیل بر نظریه صحیح در میان دانشمندان اسلامى است که: زمین هرگز از وجود حجت که با دلائل وبراهین آشکار، براى خدا قیام مى‌کند، خالى نمىماند. (166)
3 - امید بخشى
در میدانهاى نبرد، تمام کوشش سربازان زبده وفداکار معطوف این امر است که پرچم سپاه، در برابر حملات دشمن همچنان در اهتزاز باشد، و متقابلاً سربازان دشمن دائماً مىکوشند پرچم آنها را سرنگون سازند، چرا که برقرار بودن پرچم، مایه دلگرمى سربازان و تلاش و کوشش مستمر آنها است.
همچنین وجود فرمانده لشگر در مقرّ فرماندهى - هر چند ظاهراً خاموش و ساکت باشد - خون گرم و پر حرارتى در عروق سربازان به گردش در مىآورد و آنها را به تلاش بیشتر وا مىدارد که فرمانده ما زنده است و پرچممان در اهتزاز!
امّا هرگاه خبر قتل فرمانده در میان سپاه پخش شود، یک لشگر عظیم با کارآیى فوق العاده ،یک مرتبه روحیه خود را مىبازد و متلاشى مىگردد.
رئیس یک جمعیت یا یک لشگر، مادام که زنده است، هر چند مثلاً در سفر یا فرضاً در بستر بیمارى باشد، مایه حیات و حرکت و نظم و آرامش آنهاست، ولى شنیدن خبر از دست رفتن او گرد و غبار یأس و نومیدى را بر سر همه مىپاشد.
جمعیت شیعه طبق عقیدهاى که به وجود امام زنده دارد، هر چند او را در میان خود نمىبیند، اما خود را تنها نمىداند، و اثر روانى این عقیده در روشن نگهداشتن چراغ امید در دلها ووادار ساختن افراد به خود سازى و آمادگى براى آن قیام بزرگ جهانى، کاملاً قابل درک است.
پروفسور «هانرى کربن» استاد فلسفه در دانشگاه سوربن (فرانسه) و مستشرق نامدار فرانسوى مىگوید:
به عقیده من مذهب تشیّع تنها مذهبى است که رابطه هدایت الهى را میان خدا و خلق براى همیشه نگهداشته است و به طور مستمر و پیوسته، ولایت را زنده و پا برجا مىدارد.
مذهب یهود، نبوّت راک ه رابطهاى است واقعى میان خدا و عالم انسانى، در حضرت کلیم ختم کرده و پس از آن به نبوت حضرت مسیح و حضرت محمد(ص)اذعان ننموده و رابطه مزبور را قطع مى‌کند. همچنین مسیحیان در حضرت مسیح متوقف شدهاند. اهل سنت از مسمانان نیز در حضرت محمد(ص)توقف کرده و با ختم نبوّت در ایشان، دیگر رابطهاى میان خالق و مخلوق، موجود نمىدانند. تنها مذهب تشیّع است که «نبوّت» را با حضرت محمّد(ص)ختم شده مىداند، ولى «ولایت» را که همان رابطه هدایت و تکمیل مىباشد، بعد از آن حضرت و براى همیشه زنده مىداند (167).
پایان
پى نوشتها:
1- شیخ مفید، الارشاد، قم مکتبة بصیرتى،، ص 346 - فتّال نیشابورى، روضة الواعظین، الطبعة الاولى، بیروت، مؤسسة الأعلمى للمطبوعات، 1406 ه'. ق، ص 292 - کلینى،، اصول کافى، تهران، مکتبة الصدوق، 1381 ه - ق، ج 1، ص 514 - طوسى، الغیبة، تهران، مکتبة نینوى الحدیثة، ص 141 - طبرسى،، اعلام الورى، الطبعة الثالثة، تهران، دار الکتب الاسلامیة، ص 418 - ابن صبّاغ مالکى، الفصول المهمة، ط قدیم (بى تا)، ص .310
در بعضى از مآخذ، تاریخ تولد حضرت، سال 256 هجرى ضبط شده است (صدوق، کمال الدین، قم، مؤسسة النشر الاسلامى (التابعة) لجماعة المدرسین بقم المشرفة، 1405 ه- ق، ص 432 - طوسى،، الغیبة، ص 139 و 147) و در برخى دیگر، سال 258 (على بن عیسى الاربلى، کشف الغمّة، تبریز مکتبة بنى هاشمى، 1381 ه-ق، ص 227 - ابن ابى الثلج بغداى، تاریخ الائمة، قم، مکتبة بصیرتى، (ضمن مجموعه نفیسه)، ص 15) ذکر شده است و ابو جعفر محمد بن جریر بن رستم طبرى آن را در سال 257 مىداند (دلائل الامامة، الطبعة الثالثة، قم، منشورات الرضى،، ص 271 و 272.
2- شیخ مفید، همان کتاب، ص 346 - طبرسى،، همان کتاب، ص 417 - اربلى، همان کتاب، ص 227 - ابن صبّاغ، همان کتاب، ص .310
3- صدوق، همان کتاب، ص 648 - کلینى،، همان کتاب، ص 332 - مجلسى،، بحارالأنوار، تهران، المکتبة الاسلامیة، 393 ه-. ق، ج 51، ص 31 - .34 ولى آیا نهى ائمه از ذکر نام مخصوص آن حضرت، یک اقدام سیاسى مقطعى و مربوط به دوران غیبت صغرى بوده یا اینکه حرمت ذکر نام آن حضرت تا هنگام ظهور و قیامش باقى است؟ در میان علماى شیعه مورد اختلاف است (ر. ک به: حاج میرزا حسین طبرسى نورى، النجم الثاقب، تهران، انتشارات علمیه اسلامیه، باب 2، ص 48 و 49.
4- مسعودى، همان کتاب، ص 418 - ابن صباغ، همان کتاب، ص .310
5 -مسعودى، اثبات الوصیة، الطبعة الرابعة، نجف، المطبعة الحیدریة، 1374 ه'. ق، ص .248
6 - ابن صبّاغ، همان کتاب، ص .310
7- شیخ مفید، همان کتاب، ص 346 - صدوق، همان کتاب، ص 432 - طبرسى، همان کتاب، ص 418 مسعودى، همان کتاب، ص 248 - فتّال نیشابورى،، همان کتاب، ص 283 - طوسى، همان کتاب، ص 143 محمد بن جریر بن رستم طبرى، همان کتاب، ص 268 - ابن صبّاغ، همان کتاب، ص .310
8- صدوق، همان کتاب، ص 432 و ر. ک به: روضة الواعظین، ص .292 برخى از محققان معاصر، احتمال دادهاند که نام او همان نرجس باشد، و اسامى دیگر به جز صقیل را بانوى پیشین او حکیمه دختر امام جواد - علیه السلام - به وى داده باشد (بنابر روایاتى، او قبلاً کنیز حکیمه بوده است). مردم آن زمان کنیزان خویش را براى خوشامد گویى، به اسامى گوناگون مىخواندند و نرجس، ریحانه و سوسن همه اسامى گلها هستند (دکتر حسین جاسم، تاریخ سیاسى غیبت امام دوازدهم، ترجمه دکتر سید محمد تقى آیت اللّهى، چاپ اوّل، تهران، مؤسسه انتشارا امیرکبیر، 1367 ه'. ش، ص 114).
9- فتّال نیشابورى، همان کتاب، ص 283 - صدوق، همان کتاب، ص 427 - مجلسى، همان کتاب، ج 51، ص .12
10- شیخ مفید، همان کتاب، ص .346
11- ابن أبى الحدید، شرح نهج البلاغة، قاهره، دار احیاالکتب العربیة، 1960 م، ج 7، ص 94 و ج 10، ص .96
12- فقیه ایمانى، مهدى، مهدى، منتظر در نهج البلاغه، اصفهان، کتابخانه عمومى امیر المؤمنین على - علیه السلام -، ص 23، .39
تعدادى از این منابع که در دسترس نگارنده است و تولد حضرت مهدى به صراحت در آنها بیان شده، به قرار زیر است:
ابن حجر هیتمى، الصواعق المحرقة، ط 2، قاهره، 1385 ه'. ق، ص 208 - شبراوى، الاتحاف بحبّ الأشراف، ط 2، قم، منشورات الرضى،، 1363 ه'. ش، ص 179 - محمد امین بغدادى سویدى، سبائک الذهب فى معرفة قبائل العرب،
بیروت دارصعب، ص 78 - مؤمن شبلنجى، نور الأبصار، قاهره، مکتبة المشهد الحسینى ،، ص 168 - شیخ محمد صبّان، اسعاف الراغبین، (در حاشیه نور الأبصار)، ص 141 - ابن أثیر، الکامل فى التاریخ، بیروت، دارصادر، ج 7، ص 274 (حوادث سال 260) حمدالله مستوفى، تاریسخ برگزیده، چاپ دوّم، تهران، انتشارات امیر کبیر، 1362 ه'. ش، ص 207 - ابن طولون، الأئمة الاًثنى عشر، قم، منشورات الرضى،، ص 117 - ابن صبّاغ مالکى، الفصول المهمة، (بى تا)، ص 310 - شیخ سلیمان قندوزى، ینابیع المودّة، بیروت، مؤسسة الأعلمى للمطبوعات، ج 3، ص .36
13- صدوق، همان کتاب، ص 434 - .478 شیخ مفید، همان کتاب، ص 350 و 351 - شیخ سلیمان قندوزى، ینابیع المودّة، بیروت، مؤسسة الأعلمى للمطبوعات، ج 3، ص 123 - .125
14- چنانکه در سیره امام هادى - علیه السلام - نوشتیم، ایوب بن نوح یکى از وکلاى آن حضرت بوده است.
15- طوسى، همان کتاب، ص 204 ور.ک به: صدوق، همان کتاب، ص 435 - مجلسى، همان کتاب، ج 51، ص 346 - شیخ سلیمان قندوزى، همان کتاب، ج 3، ص 123 - (آیت الله) صافى، لطف الله، منتخب الأثر، تهران، مرکز نشر کتاب، 1373 ه'. ق، ص .355
16- شیخ طوسى، همان کتاب، ص 204 - نعمانى، الغیبة، تهران، مکتبة الصدوق، ص 154 - مجلسى، بحار الأنوار، تهران، المکتبة الاسلامیة، 1393 ه'. ق، ج 51، ص 150 ور.ک به: اصول کافى، تهران، مکتبة الصدوق، 1381 ه'. ق، ج 1، ص .337
17- طوسى، همان کتاب، ص 203 - 207 - صافى، همان کتاب، باب 47، ص 314 و .315
18- صافى، همان کتاب، فصل 1، باب 8، ص 101، ح .4
19- (آیت الله) صافى، لطف الله، نوید امن و امان، تهران، دار الکتب الاسلامیة، ص 177 و .178
20- کلینى، همان کتاب، ج 1، ص 337 - طوسى، همان کتاب، ص 202 - صدوق، همان کتاب، ص 481 صافى، منتخب الأثر، فصل 2، باب 28، ص 269 - نعمانى، همان کتاب، ص .166
21- صدوق، کمال الدین، باب 44، ص 480، ح 4 - مجلسى، همان کتاب، ج 51، ص 152 - صافى، منتخب الأثر، فصل 2، باب 25، ص 268، ح .3
22- مرحوم شیخ مفید آغاز غیبت صغرى را از سال تولد آن حضرت (سال 255) حساب کرده است (الاًرشاد، ص 346) و با این محاسبه، دوران غیبت صغرى، 75 سال مىشود. طبعاً نظریه مرحوم مفید از این لحاظ بوده است که حضرت مهدى در زمان حیات پدر نیز حضور و معاشرت چندانى با دیگران نداشته و از نظر کلى غایت محسوب مىشده است.
گویا بر اساس همین ملاحظه است که محققانى مانند: طبرسى، سید محسن امین، و آیت الله سید صدر الدین صدر نیز آغاز غیبت صغرى را از سال میلاد آن حضرت، و مدّت آن را 74 سال دانستهاند (اًعلام الورى، ص 444 - اعیان الشیعة، بیروت، دار التعارف للمطبوعات، ج 2، ص 46 - المهدى،، بیروت، دار الزهرأ، 1398 ه'. ق، ص 181).
23- صدر، سید صدر الدین، المهدى،، بیروت، دار الزهرأ، 1398 ه'. ق، ص 183 - پیشواى دوازدهم امام زمان، نشریه مؤسسه در راه حق، ص .38
24- شیخ سلیمان قندوزى، ینابیع المودّة، بیروت، مؤسسة الأعلمى للمطبوعات، ج 3، باب 71، ص .82
25- نعمانى، همان کتاب، ص .173
26- نعمانى، همان کتاب، ص .173
27- نعمانى، همان کتاب، ص .170 نیز ر.ک به: منتخب الأثر، فصل 2، باب 26، ص 251 - .253
28- در آن روزگار، به جاى «نیابت» و «نواب» بیشتر تعبیر «سفارت» و «سفرأ» به کار برده مىشد.
29- چنانکه طبق نقل شیخ طوسى، حدود ده نفر در بغداد به نمایندگى از طرف محمد بن عثمان فعالیّت مىکردند (الغیبة، ص 225).
30- توقیع به معناى حاشیه نویسى است و در اصطلاح علماى شیعه به نامهها و فرمانهایى که در زمان غیبت صغرى از طرف امام به شیعیان مىرسیده توقیع گفته مىشود.
31- صدر، المهدى،، ص .189
32- امین، سید محسن، أعیان الشیعة، ج 2، ص .48
33- طوسى،، الغیبة، ص 257، .258
34- کلینى،، اصول کافى،، ج 1، ص 518، ح .5
35- کلینى، همان کتاب، ص 521، ح 14 و .15
36- طبرسى،، اًعلام الورى، ص .444
37- طوسى،، الغیبة، تهران، مکتبة نینوى الحدیثة ص .214
38- طوسى، همان کتاب، ص .216
39- طوسى،، الغیبة، ص .215
40- طوسى،، همان کتاب، ص .216
4-1 طوسى،، همان کتاب، ص .216
42- طوسى،، همان کتاب، ص .217
43- دکتر حسین، جاسم، تاریخ سیاسى غیبت امام دوازدهم، ترجمه دکتر سید محمد تقى آیت اللّهى، چاپ اوّل، تهران، مؤسسه انتشارات امیر کبیر، 1367 ه'. ش، ص 155 و .156
44- طوسى،، همان کتاب، ص .221
45- طوسى،، همان کتاب، ص .219
46- طوسى،، همان کتاب، ص 219 - .220
47- طوسى،، همان کتاب، ص 220 - بحار الأنوار، ج 51، ص .349
48- طوسى،، همان کتاب، ص 220 - مجلسى،، بحار الأنوار، ج 51، ص 350 - طبرسى اًعلام الورى، الطبعة الثالثة، ص 452 - على بن عیسى اربلى،، کشف الغمة، تبریز، مکتبة بنى هاشمى،، 1381 ه'. ق، ج 3، ص .322
49- طوسى، الغیبة، ص .221
50- طوسى،، الغیبة، ص .223
51- طوسى، الغیبة، ص 222 - بحار الأنوار، ج 51، ص .351
52- طوسى،، همان کتاب، ص 226 و 227 - بحار الأنوار، ج 51، ص .355
53- طوسى،، همان کتاب، ص 224 و 225 و .227
54- طوسى،، همان کتاب، ص .240
55- مجلسى،، بحار الأنوار، ج 51، ص 356، ور.ک به: طوسى،، همان کتاب، ص .236
56- دکتر حسین، جاسم، تاریخ سیاسى غیبت امام دوازدهم، چاپ اوّل، تهران، انتشارات امیر کبیر، 1367 ه'. ش، ص .199
57- طوسى،، همان کتاب، ص .238
58- سَیمَرى و صَیٌمَرى نیز گفته شده است (صدر، محمد، تاریخ الغیبة الصغرى، ط 1، بیروت دار التعارف للمطبوعات، 1392 ه'. ق، ص 412).
59- طوسى،، همان کتاب، ص .445
60- طوسى،، همان کتاب، ص .242
6-1 صدر، همان کتاب ص .412
62- چنانکه در بحث علائم ظهور گفته شده، قیام شخصى به نام سفیانى و صداى آسمانى از علامتهایى هستند که در آستانه ظهور امام رخ خواهد داد.
63- طوسى،، الغیبة، ص 242 و 243 - مجلسى،، بحار الأنوار، ج 51، ص 361 - طبرسى،، همان کتاب، ص 445 - صدر،
همان کتاب، ص- .15
64- طوسى،، همان کتاب، ص .243
65- طوسى،، همان کتاب، ص .242
66- طوسى،، همان کتاب، ص 222 و 246 - صدوق، کمال ادین، قم، مؤسسة النشر الاسلامى (التابعة) لجماعة المدرسین بقم المشرفة، 1405 ه'. ق، ص .44
67- طوسى،، همان کتاب، ص .222
68- طوسى،، همان کتاب، ص 146 و .219
69- طوسى،، الغیبة، ص 240 - مجلسى،، بحار الأنوار، ج 51، ص .359
70 مرحوم طبرسى،، فهرست جالبى از این دسته وکلا، با ذکر محل مأموریتشان، ذکر کرده است (اًعلام الورى، ص 4).
71- طوسى،، همان کتاب، ص .225
72- طوسى،، همان کتاب، ص 225 و .226
)73 طوسى،، همان کتاب، ص 225 و .226
74- صدوق، کمال الدین، رقم، مؤسسة النشر الاسلامى (التابعة) لجماعة المدرسین بقم المشرفة، 1405 ه'. ق، ص 440 - .441
75- طوسى،، همان کتاب، ص 176 - .177
76- طبرسى،، همان کتاب، ص 452 - .453
77- طوسى،، همان کتاب، ص 229 - .236
78- طوسى،، همان کتاب، ص 198 - .199
79- طوسى،، همان کتاب، ص 238 - .239
80- طوسى،، همان کتاب، ص .244
81- طوسى،، همان کتاب، ص 248 - 254 ور. ک به: دکتر حسین، جاسم، تارخى سیاسى غیبت امام دوزادهم، ص 200 - .205 مسعودى، قتل او را در سال 322 دانسته است (التنبیه والاشراف، قاهره، دار الصاوى للطبع والنشر و التألیف ص 343).
82- طاغوت کسى است که بر خلاف حق حکومت کند و بر اساس موازین اسلامى سزاوار آن مقام نباشد. لفظ «طاغوت» صیغه مبالغه از طغیان است، تو گویى این افراد در طغیان و مرز نشناسى، در بالاترین حدّ قرار گرفتهاند.
83- نسأ: .60
84- ینظران من کان منکم ممن روى حدیثنا ونظر فى حلالنا وحرامنا و عرف أحکامنا فارضوا به حکما فانّى قد جعلته علیکم حاکماً فاًذا حکم بحکمنا فلم یقبل منه فاًنّما استخفّ بحکم الله وعلینا ردّ، والرّاد علینا الرّاد على الله، وهو على حدّ الشرک بالله (کلینى، اصول کافى، تهران، مکتبة الصدوق، 1381 ه'. ق، ج 1 ص 67، کتاب فضل العلم، باب اختلاف الحدیث، ح 10 - شیخ حرّ عاملى، وسائل الشیعة، بیروت، دار احیأ التراث العربى،، ج 18 ،باب 11 من أبواب صفات القاضى،، ص 99).
85- وأمّا الحوادث الواقعة فارجعوا فیا الى رواة حدیثنا فاّنّهم حجتى علیکم وأنا حجة الله (طوسى،، همان کتاب، ص 177 - طبرسى،، همان کتاب، ص 452 - شیخ حرّ عاملى، همان کتاب، ج 18، ص 101، کتاب القضأ، ابواب صفات القاضى،، باب 11، ج 9 - طبرسى،، احتجاج، نجف، المطبعة المرتضویة، ج 2، ص 163).
86- امینى،، ابراهیم، دادگستر جهان، چاپ چهارم، قم، انتشارات دار الفکر، 1352 ه'. ش، ص 74 - .82 این آمار از روى احادیث منقول در کتاب «منتخب الأئر» تهیه شده است و اگر تتبع بیشترى صورت گیرد، طبعاً تعداد احادیث بیش از این خواهد بود.
#) درباره روایات منقول از پیامبر اسلام، در بخش روایات اهل سنت توضیح خواهیم داد.
88- محمد بن جریر بن رستم طبرى،، دلائل الامامة، الطبعة الثالثة، قم، منشورات الرضى،، ص .240
89- ر.ک به: مهدى فقیه ایمانى، مهدى منتظر در نهج البلاغة، اصفهان، کتابخانه عمومى امام امیر المؤمنین على - علیه السلام -.
90- لتعطفنّ الدنیا علینا عطف الضروس على ولدها (ابن ابى الحدید، شرح نهج البلاغة، قاهره، دار احیأ الکتب العربیة، 1960 م، ج 19، ص 29، حکمت 205).
91- ونرید أن نمنّ على الذین استضعفوا فى الأرض ونجعلهم أئمّة ونجعلهم الوارثین (قصص: 6).
92- صدوق، کمال الدین، مؤسسة النشر الاسلامى (التابعة) لجماعة المدرسین بقم المشرفة، 1405 ه'. ق، ج 1، ص .318
93- صدوق، همان کتاب، ج 2، ص 377 - مجلسى،، بحار الأنوار، تهران، المکتبة الاسلامیة، 1393 ه'. ق، ج 51، ص .156
94- طبرسى،، اًعلام الورى، الطبعة الثالثة، تهران، دار الکتب الاسلامیة، ص 443 - .444
95- طبرسى،، همان کتاب، ص .443
96- شیخ طوسى،، فهرست، مشهد، دانشگاه مشهد، 1351 ه'. ش، ص 14، شماره 19 - نجاشى،، فهرست اسمأ مصنفى الشیعة، قم، مکتبة الداورى،، ص 11 - ابن داود، رجال، قم، منشورات الرضى،، ص 32، شماره .23
97- نجاشى،، همان کتاب، ص 29 - طوسى،، فهرست، ص 98، شماره .205
98- نجاشى،، همان کتاب، ص 29 - طوسى،، فهرست، ص 98، شماره .205
99- نجاشى،، همان کتاب، ص .178
100- نجاشى،، همان کتاب، ص 17 - (آیت الله) صافى،، منتخب الأثر، تهران، مرکز نشر کتاب، 1373 ه'. ق، ص 466 و .467
101- البته ابراهیم انماطى و حسن بن محمد بن سماعة واقفى بودند و هدفشان از نوشتن چنین کتابى، اثبات دیدگاههاى خودشان بوده است، اما رد هر حال این موضوع نشان مىدهد که غیبت یک موضوع مسلّم بوده است. (دکتر حسین، جاسم، تاریخ سیاسى غیبت امام دوازدهم، چاپ اوّل، تهران، انتشارات امیر کبیر، 1367 ه'. ش، ص 21 و 22).
102 صافى، لطف ا-لله، نوید امن و امان، تهران، دار الکتب الاسلامیة، ص 91 - .92
103- صافى، همان کتاب، ص 92 - .95
104 صافى، همان کتاب، ص 95 - .99
105- ر.ک به: صحیح بخارى، ط 1، با شرح و تحقیق شیخ قاسم شمّاعى رفاعى، بیروت، دار القلم، 1407 ه'. ق، ج 4، باب 945 (نزول عیسى بن مریم)، ص 633 و مسند احمد حنبل ،بیروت، دار الفکر (بى تا) ج 1، ص 84 و 99 و 448 و ج 3، ص 27 و .37 ور.ک به: سنن ابن ماجه (207 - 275 ه'. ق) تحقیق: محمد فؤاد عبد الباقى،، بیروت، دار احیأ التراث العربى،، ج 2، ص 1366 - 1368، کتاب الفتن، باب 34، باب خروج المهدى،، حدیث 4082 - .4088
106- لو لم یبق من الدنیا الا یوم لبعث الله عزّوجلّ رجلاً منژا یملأها عدلاً کما ملئت جوراً (مسند احمد حنبل، بیروت، دار الفکر (بى تا)، ج 1، ص 99).
107- تواتر و متواتر، از اصطلاحات علم الحدیث است و منظور از خبر متواتر، خبر جماعتى است که (فى حدّ نفسه، نه به ضمیمه قرائن) اتفاق آنان بر کذب، محال و در نتیجه موجب علم به مضمون خبر باشد. (ر.کبه: مدیر شانه چى، کاظم، علم الحدیث، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ 3، 1362 -. ش، ص 144) بدین گونه «تواتر» را مىتوان «ثبوت قطعى» تعبیر کرده و «حدیث متواتر» را «حدیث ثابت و قطعى» خواند؛ حدیثى که راویان بسیار داشته، و در کتابهاى بسیار روایت شده است و به وسیله محدثان و مشایخ روایت، سینهبه سینه، و ضبط به ضبط، از نسلى به نسل دیگر رسیده است و ثبوت و صدور آن از پیامبر اکرم، با ائمه طاهرین - علیهم السلام - قطعى است (حکیمى، محمد رضا، خورشید مغرب، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، 1360 ه'. ش، ص 99).
108- صافى، همان کتاب، ص 90 - .91
109- صافى، همان کتاب، ص .91
110- وجمیع ما سقناه بالغ حدّ التواتر کما لایخفى على من له فضل اطّلاع. فتقّرر بجمیع ما سقناه أنّ الأحادیث الواردة فى المهدى المنتظر متواترة... و هذا یکفى لمن کان عنده ذرّة من أیمان و قلیل من انصاف. (نقل از غایة المأمول فى شرح التاج الجامع للأصول، تألیف شیخ منصور على ناصف، در حاشیة التاج، ط 2، قاهره، دار احیأ الکتب العربیة، ج 5، ص 327).
111- حافظ، کسى است که بر سنن رسول اکرم احاطه داشته باشد و موارد اتفاق و اختلاف آن را بدان د و به احوال راویان و طبقات مشایخ حدیث کاملاً مطلّع باشد (مدیر شانه چى، همان کتاب، ج 2، ص 22).
112- تواترت الأخبار و استفاضت بکثرة رواتها عن المصطفى(ص)فى أمر المهدى (منتختب الأثر، ص، پاورقى).
113- تواترت الأخبار بأنّ المهدى من هذه الامه وانّ عیسى - علیه السلام - سینزل و یصلّى خلفه (فتح البارى بشرح صحیح البخارى،، بیروت، دار المعرفة، ج 6، ص 493 - 494).
114- تواترت الأخبار عن النبى (ص)انّه من أهل بیته وانّه یملأ الأرض عدلاً (نور الأبصار، قاهره، مکتبة المشهد الحسینى،، ص 171).
115- تواترت الأخبار عن النبى (ص)بخروجه و انّه من أهل بیته وانّه یملأ الارض عدلاً (اسعاف الراغبین، در حاشیه نور الأبصار، ص 140).
116- این کتاب، چنانکه در مقدمهاش ذکر شده است، به منظور جمع آورى مجموعه قابل اطمینانى از «اصول پنجگانه» حدیث که مهمترین کتب حدیث اهل سنت است، تألیف گردیده و در پنج جلد چاپ شده است. مؤلف کتاب شرحى به نام «غایة المأمول» در شرح آن نوشته که در حاشیهاش چاپ شده است.
117- التاج الجامع للأصول، قاهره، ط 2، دار احیأ الکتب العربیة، ج 5، ص .310
118- قد وقع اتفاق الفرق من المسلمین أجمعین على انّ الدنیا و التکلیف لاینقضى الاّ علیه (المهدى)) (شرح نهج البلاغه، قاهره، دار احیأ الکتب العربیة، 1960 م، ج 10 ص 96).
119- درصفحات آینده، قسمتهایى از مطالب این مجله را نقل خواهیم کرد.
120- متن کامل عربى این یبانیه درک کتاب: مهدى انقلابى بزرگ، از صفحه 151 تا 155، نقل شده است و ترجمه آن با تغییرات اندکى از این کتاب گرفته شده است.
121- در بیانیه یاد شده نیز این منابع پیروى شده است.
122- سنن ابى داود، بیروت، دار الفکر، ج 4، ص 106، کتاب الفتن و الماحم، کتاب المهدى ،، حدیث 4282 - سیوطى، تاریخ الخلفأ، بغداد مکتبة المثنى، ص .272
123- محمد بن عیسى بن سوره ترمذى متوفاى 279 ه'، مؤلف یکى از شش کتاب مشهور و معتبر نزد اهل سنت است.
124- متن حدیث جنین است: قال رسول الله9: لاتذهب الدنیا حتى یملک العرب رجل من أهل بیتى یواطئ اسمه اسمى (سنن ترمذى،، بیروت، دار احیأ التراث العربى،، ج 4، ص 505، باب 52 (ماجأ فى الهدى))، ح 2230 و 2231).
125- ر. ک به: مسند احمد حنبل، ج 1، ص .448
126- صافى، ممنتخب الأثر، تهران، مرکز نشر کتاب، 1373 ه'. ق، ص 231 - 235 - و موسوعة الامام المهدى،، اصفهان،
مکتبة الامام أمیر المؤمنین العامّة، ج 1، ص 13 - .16 در این باره احتمالات دیگرى نیز داهاند که جهت رعایت اختصار از نقل آنها خود دارى شد.
127- عبد الرحمان بن محمد بن خلدون مغربى 732 - 808 ه'.
128- جر و تعدیل از اصطلاحات علم حدیثشناسى است. مقصود از جرح این است که راوى یا راویان یک حدیث از طرف حدیث شناسان با تعبیراتى از قبیل: دروغگو، جاعل حدیث، اهل غلّو و تعبیرات دیگرى که در این علم مطرح شده، معرفى شود که طبعاً آن حدیث فاقد اعتبار خواهد بود.
و مقصود از تعدیل، این است که راوى به عنوان: شخص عادل، موثق و مانند اینها معرفى شود که طبعاً حدیث او مورد قبول خواهد بود. البته اینها معیارهاى جرح و تعدیل از دیدگاه دانشمندان شیعه است. دانشمندان اهل سنت نیز معیارهایى دارند که همه جا با معیارهاى شیعه یکسان نیست.
129- مقدمه، الطبعة الرابعة، بیروت، دار احیائ التراث العربى،، ص 311 - .312
130- مقدمه، ص .322
131- ر. ک به: دادگستر جهان، ص 30 - 49، مهدى انقلابى بزرگ، ص 159 - 165، منتخب الأثر، ص 5 - 6، پاورقى.
132- ص .311
133 ص .327
134- سخنان مبسوط شیخ عبد المحسن عباد، در مجله الجامعة الاسلامیة چاپ «مدینه» مورخ ذیقعده 1388 ه'. ق، شماره 3، سال اوّل منتشر شده و ما آن را از: «موسوعة الامام المهدى»» ج 1 نقل کردیم.
135- نوبختى، فرق الشیعة، نجف، المطبعة الحیدریة، 1355 ه'. ق، ص 27 - شهرستانى، الملل و النحل، قم، منشورات الرضى،، ج 1، ص .132
136- نوبختى، همان کتاب، ص 67 - .68
137- ابن طقطقا، الفخرى،، بیروت، دار صادر، 1386 ه'. ق، ص 165 - .166
138- ابو الفرج الاصفهانى، مقاتل الطالبیین، نجف، المکتبة الحیدریة، 1385 -. ق، ص .193
139- ابو الفرج الاصفهانى، همان کتاب، ص .195
140- ابو الفرج، همان کتاب، ص .162
)141 شهرستانى، همان کتاب، ج 1، ص .148
142- شهرستانى، همان کتاب، ص .150
143- نوبختى، همان کتاب، ص 80 و .83
144- نوبختى، همان کتاب، ص .96
145- حکیمى، محمد رضا، خورشید مغرب، تهران، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، 1360 ه'. ش، ص 140 - .151
146- انبیأ: .106
147- (آیت الله) مکارم، ناصر، مهدى انقلابى بزرگ، چاپ دوم، قم، مطبوعاتى هدف، ص 121 - .122
148- الارشاد، قم، مکتبة بصیرتى،، ص .346
149- طبرسى،، مجمع البیان، تهران، شرکة المعارف الاسلامیة، 1379 ه'. ق، ج 7، ص .66
150- طبرسى،، همان کتاب، ص .67
151- تورات، ترجمه فارسى توسط وِلیَم کِلِن فسّیس اِکِسّى به دستور مجمع مشهور بِرِتِش فاین بَیبَل سُسَیتى، چاپ لندن، 1856 م، ص .1030
152- قصص: .6
153- شرح نهج البلاغة، ابن ابى الحدید، ج 19، ص 29، حکمت .205
154- ابو الفرج، همان کتاب، ص .359
155- نور: .55
156- مجمع البیان، ج 7، ص .152
157- (آیت الله) مکارم، ناصر، مهدى انقلابى بزرگ، چاپ دوم، قم، مطبوعاتى هدف، ص .250
158- کلینى، اصول کافى، تهران، مکتبة الصدوق، 1381 ه'. ق، ج 1، ص .338
159- مجلسى، بحار الأنوار، تهران، المکتبة الاسلامیة، 1393 ه'. ق، ج 52، ص 93 و ج 36، ص .250
160- مجلسى، همان کتاب، ص .92
161- طوسى، الغیبة، ص 177 - مجلسى، همان کتاب، ص 92 - اربلى، على بن عیسى، کشف الغمة، تبریز، مکتبة بنى هاشمى،، 1381 ه'. ق، ج 3، ص .22
162- لو بقیت الأرض بغیر امام لساخت (کلینى، همان کتاب، ج 1، ص 179 ور. ک به: صدوق، کمال الدین، قم مؤسسة النشر الاسلامى(التابعة) لجماعة المدرسین بقم المشرفة، 1405 ه'. ق، ج 1 ص 201 - .210
163- صدوق، أمالى، قم، مطبعة الحکمة، ص 112، مجلس 35 - صدوق، کمال الدین، ص 207، باب 21، ح 22 - جوینى خراسانى،، فرائد السمطین، ط 1، بیروت، مؤسسة المحمودى للطباعة والنشر، 1400 ه'. ق، ص 45 - .46
164- اللّهمّ بلى لاتخلو الأرض من قائم لله بحجد امّا ظاهراً مشهوراً و خائفاً مغموراً لئلاّ تبطل حجج الله و بیّناته (شرح نهج البلاغة، ابن ابى الحدید، قاهره، دار احیا الکتب العربیة، 1960 م، ج 18، حکمت 143، ص 347 - المناقب، اخطب خوارزم، نجف، المطبعة الحیدریة، 1385 ه'. ق، ص 264).
165 -(آیت الله) مکارم، ناصر، مهدى انقلابى بزگر، چاپ دوم، قم، مطبوعاتى هدف، ص 258 -.259
166- فتح البارى بشرح صحیح البخارى،، بیروت، دار المعرفة، ج 6، ص .494
167- سالنامه 2 مکتب تشیّع (مصاحبات استاد علامه طباطبایى با پروفسور هانرى کربن درباره شیعه) 1330 ه'. ش، ص .20
سیره پیشوایان، مهدى پیشوایى